Декабрь 2020 10-қисм



Download 3,02 Mb.
Pdf ko'rish
bet260/341
Sana31.12.2021
Hajmi3,02 Mb.
#227466
1   ...   256   257   258   259   260   261   262   263   ...   341
Bog'liq
10.Pedagogika yonalishi 2 qism

Декабрь  2020  10-қисм
Тошкент
MAKTAB GRAMMATIKASI VA ILMIY GRAMMATIKA. GRAMMATIK TA‘RIF VA 
TERMINOLOGIYA
Турсунова Гулбахор Дедашбоевна
Наманган вилояти Уйчи туманидаги 
7-сонли умумий урта таьлим 
мактабининг она тили ва адабиети фани укитувчиси 
Annotatsiya:  ushbu  maqolada  maktab  grammatikasi  va  ilmiy  grammatika  taqqoslangan  va 
tahlil etilgan.
Kalit so‘zlar: grammatika, grammtik ta’rif, terminologiya, dars, ot, sifat, son.
Maktabda  grammatika  o‘qitishning  maqsadi  o‘quvchilarga  so‘z  tuzilishi  va  gap  qurilishi 
haqidagi qonun-qoidalarni o‘rgatishdan iborat bo‘lib, u ona tili kursining bo‘limlarini (orfografiya, 
punktuasiya,  stilistika)  o‘rgatishni  ko‘zda  tutadi.  Bu  esa  fikrni  to‘g‘ri,  ravon,  aniq  ifodalash 
imkonini beradi. 
Grammatika  o‘qitish  o‘quvchining  umumiy  bilim  doirasining  kengayishiga  yordam  beradi. 
Grammatika o‘qitish jarayonida o‘quvchining til sezgirligi oshadi. Bu holat ularda so‘z tanlash, 
so‘zni  o‘rnida  ishlatish,  gapni  to‘g‘ri  tuzish  malakalarini  hosil  qiladi.  Quyidagi  gaplarni 
taqqoslaylik: Temir yo‘lda yotibdi. 
Temir yo‘lda yotibdi. (bir bosh bo‘lakli shaxsi aniq gap) 
Uzoqdan uch gul ko‘targan qiz ko‘rindi. 
Sharqqa Uzoq jo‘natildi. 
Uzoq Sharqqa jo‘natildi. 
Demak,  grammatikani  yaxshi  bilish  boshqalarning  fikrini  ham  to‘g‘ri  tushunishga,  aniq 
anglab olishga yordam beradi. To‘g‘ri so‘zlay olish, xatosiz yozish uchun grammatikadan olgan 
bilimlarini  amalda  qo‘llay  olmagan  o‘quvchi  to‘g‘ri  yozish  qoidalarini  ham  ongli  o‘zlashtira 
olmaydi. Hozirgi kungacha tilshunoslikning dolzarb mavzulariga doir o‘nlab yirik ishlar yuzaga 
keldi.  Bunga  A.  G‘ulomovning  morfologiyaga  oid,  G.  Abdurahmonov,  M.  Asqarovalarning 
qo‘shma gap sintaksisiga oid va boshqa bir qator olimlarning so‘z turkumlariga oid ishlari o‘zbek 
tilshunosligining  katta  yutuqlaridan  sanaladi.  Maktab  dasturi  va  darsliklarida  katta  hajmdagi 
hamda  chuqur  lingvistik  xulosalarning  hammasini  berib  bo‘lmaydi.  Bu  ilmiy  xulosalardan 
o‘quvchilar  yoshiga,  qabul  qila  olish  darajasiga  mos  keladigan,  shu  bilan  birga,  juda  katta 
amaliy ahamiyat kasb etgan, hayotiy tomonlari bilan ajralib turadigan o‘rinlarini sinflar bo‘yicha 
taqsimlab beriladi. Masalan: qaratkich kelishigi qo‘shimchasi orqali o‘nlab ma’nolar ifodalanadi. 
Lekin  maktabda  uning  qarashlilik  yo  xoslik  bildirishigina  o‘rgatiladi.  Dastur  va  darsliklarida 
o‘zbek  tilshunosligi  berayotgan  ilmiy  xulosalardan  maktab  uchun  mos  qoidalar,  tushunchalar 
kiritiladi  va  o‘qitiladi.  Ilmiy  va  maktab  grammatikasi  orasidagi  uzviy  bog‘lanish  va  ularning 
o‘ziga  xos  xususiyatlari  mana  shu  o‘rinda  namoyon  bo‘ladi.  Demak,  maktabda  ona  tili  fani 
o‘zbek  tilshunosligida  qo‘lga  kiritilgan  yutuqlarga  tayanadi.  Ammo  tilshunoslikdagi  ayrim 
noto‘g‘ri  talqinlar  darsliklarda  ham  o‘z  ifodasini  topgan.M.  U  kelgach,  men  ketdim.  v-  li  va 
v-  siz  to‘ldiruvchilar  kabilar.  Morfologiya  va  sintaksisni  bog‘lab  o‘rgatish  yo‘llari.  O‘zbek  tili 
nihoyatda so‘zga va ma’noga boy bo‘lib, so‘zlarning asl ma’nosi gap ichida ochiladi. Shuning 
uchun  ham  ma’nodosh  so‘zlar  yoki  qo‘shimchalarning  anglangan  ma’nosi  hamda  qaysi  so‘z 
turkumiga oidligi so‘z birikmasi va gap orasida tushuntirilsa, o‘quvchilar ongiga yetib boradi. 
O‘zbek  tilining  morfologiya  bo‘limida  ot  turkumi  o‘rganiladi.  Ot  turkumiga  oid  so‘zlar 
nutqimizda  eng  ko‘p  qo‘llanadi.  Bunda  tovush  jihatidan  har  xil  bo‘lgan  so‘zlar  ot,  yosh,  ter, 
ko‘k kabilarning bir necha ma’noda qo‘llanishi faqat gap ichidagina aniqlash mumkin. M: 
 Qo‘lingdan kelgancha chiqar yaxshi ot, 
 Yaxshilik qil, bolam, yomonlikni ot. 
 Nasixatim yod qilib ol, farzandim. 
 Yolg‘iz yursa, chang chiqarmas yaxshi ot. 
Bu  to‘rtlikdagi  “ot”  so‘zi  “nom”,  “uloqtir”,  “hayvon”  ma’nolarida  ishlatilgan.  (Bu  so‘zlar 
morfologik  tomondan  bir  so‘z  turkumiga  oid  emas.)  Grammatikaning  teng  huquqli  bo‘limlari 
morfologiya  bilan  sintaksis  doim  bir-biri  bilan  bog‘liqdir.  Mustaqil  so‘z  turkumlari-ot,  sifat, 
son,  olmosh,  fe’l,  ravish  kabilar  gapda  ma’lum  bir  sintaktik  vazifani  bajaradi,  ular  gapning 


194

Download 3,02 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   256   257   258   259   260   261   262   263   ...   341




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish