|
Декабрь 2020 10-қисм
Тошкент
O‘SMIR BOLA TARBIYASIDAGI ENG MUHIM JIHATLAR.
Buxoro viloyati Vobkent tumanidagi
36-umumiy o‘rta ta’lim maktabi
amalyaotchi psixologi
Xudoyberdiyeva Malika Raximovna
Annotatsiya: ushbu maqolada o‘smirlik davridagi bolalarda kechadigan o‘zgarishlar va
ularning psixologiyasi haqida bayon etilgan.
Kalit so‘zlar: o‘smirlik, bolalik, maktab, psixologiya, o‘qituvchi, rivojlanish.
O‘smirlik davri insonni bolalikdan yoshlikka o‘tuvchi o‘z navbatida boshqa davrlardan
o‘zining keskinroq, murakkabroq kechishi bilan farqlanib turuvchi davrdir. Bu davr taxminan
bolalarning 5-8-sinflarda o‘qish paytlariga to‘g‘ri keladi va 11-12 yoshdan 14-15 yoshgacha
bo‘lgan davr oralig‘da kechadi. Ayrim bolalarda bu davr 1-2 yil oldin yoki kechroq kuzatilishi
mumkin. O‘smirlik davrining og‘ir murakkab davr ekanligi ko‘plab psixologik, fiziologik,
ijtimoiy omillar bilan bog‘liq. Bu davrda jismoniy aqliy,axloqiy, ijtimoiy rivojlanishning mazmun
mohiyati ham o‘zgaradi. O‘smir hayotida uning ruhiyati organizmning fiziologik va ijtimoiy
holatlarda jiddiy o‘zgarishlar sodir bo‘ladi. Bu davrda bola endi bola emas shu bilan birga hali
katta ham emas. Uning o‘z-o‘ziga va atrofdagilarga nisbatan bo‘lgan munosabatlari, qiziqishlari
tizimi, ijtimoiy yo‘nalganligi qaytadan shakllanadi, o‘z-o‘zini anglashi, baholashi qadriyatlari
o‘zgaradi Uning uchun o‘z menini ahamyati ortadi. O‘smir organizmida biologik, fiziologik
yetukligi borasida tub o‘zgarishlar amalga oshadi. Fiziologik rivojlanish jinsiy balog‘atga yetish
va jismoniy rivojlanishdagi o‘sish o‘smir ruhiyatida yangi psixologik tuzulishlarning yuzaga
kelishida muhim ahamiyatga ega. O‘smirlik davrining xarakterli xususiyatlaridan yana biri–bu
davrda o‘smirlarda kuzatiladigan o‘smirlik avtonomiyasi holatidir. O‘smirlik avtonomiyasining
turlari
Huquqiy avtonomiya
Emosional avtonomiya
Makoniy avtonomiya
O‘smirda psixik jaroyonlarning keskin o‘zgarishi bilan aqliy faoliyatida ham burulishlar
seziladi. Shuning uchun shaxslararo munosobatda, muloqotda, kattalar bilan o‘smirlarning
muomalsida qatiy o‘zgarishlar jaroyonida qiyinchiliklar paydo bo‘ladi. O‘smirda ro‘y beradigan
biologik jismoniy o‘zgarish natijasida uning psixologik dunyosida tub burulish nuqtasi vujudga
keladi. O‘smir o‘zining qobiliyati va kuchuni to‘g‘ri baholamay turib murakkab xayotiy
masalalarni hal qilishga urunadi, ammo fikr yuritish qobiliyati yuzaki bo‘lganligi sababli qator
kamchiliklarga yo‘l qo‘yadi. O‘smir o‘g‘il qizlar shaxsining kamol topishida o‘zini anglash
jarayonida o‘ziga baho berish mayli va istagi o‘zini boshqa shaxslar bilan taqqoslash va o‘ziga
bino qo‘yish istagi paydo bo‘ladi. O‘smir o‘z kuchi va quvvati, chidamliligi ortayotganligini,
bilim saviyasi kengayganini anglay boshlaydi. Bu davrda o‘yin faoliyati asta–sekin kamayib
yangi faoliyatlar yuzaga kela boshlaydi.
O‘smir bola bilan muomalaga kirishayotganda avvalo unda kechayotgan bu psixologik
holatlarni unutmaslik lozim.Barchamizga ma’lumki bugungi kunda hayot tarzimiz tubdan o‘zgarib
jadal sur’atlar bilan o‘sib bormoqda. Ushbu o‘sish va rivojlanish davri bir qancha qulayliklar
bilan birga, o‘smirlar hayotida bir qancha muammo va qiyinchiliklar keltirib chiqarmoqda.
Ya’ni o‘smirlar psixologik holatini tushunmaslik natijasida, yoshlar tarbiyasidek nozik
masalada ayrum kamchiliklarga yo‘l qo‘yilayotganini guvohi bo‘lamiz. Muhtaram yutboshimiz
aytganlaridek,”Gap yoshlar tarbiyasi haqida borar ekan, bu borada shoshmaslik yoshlar va ota-
onalarining talab va istaklaridan kelib chiqib, har tomonlama puxta o‘ylab ish tutish kerak”.
Yurtboshimiz tomonlaridan yoshlar tarbiyasi davlat siyosati darajasida ko‘tarilayotgan bir davrda
biz yoshlarimizni ta’lim va tarbiyasiga muhim e’tiborni qaratishimiz lozim. Shu o‘rinda Abu
Abdullo Rudakiyning quyidagi so‘zlarini ta’kidlash joiz deb o‘ylayman.
Har kishi hayotda olmasa ta’lim, Unga o‘rgatolmas hech bir muallim.
Darhaqiqat, tarbiyaning asosiy maskani bu avvalo oila maskanidir.Insonni shaxs sifatidagi
poydevori oilada nish uradi. Inson o‘zini o‘rab turgan dunyo haqidagi dastlabki bilimlarni,yaxshi–
yomon to‘g‘risidagi boshlang‘ich tasavvurlarni, ilk tarbiyaviy ta’sirni oilada o‘rganadi. Oiladagi
174
Do'stlaringiz bilan baham: |
