Dehqonchilik ilmiy izlanish asoslari bilan fanidan ma’ruza ma'tinlari doc

Erta  bahorgi  begona  o’tlar.  O’z  navbatida  erta  va  kech  bahorgilarga  bo’linadi. 
Ularning maysalari bahorda va kuzda chiqadi, mavsumda bir marta urug’ beradi. Erta bahorgi 
begona o’tlar erta bahorda o’sib, o’z hayotini ekinlar yig’ishtirilguncha yoki muayyan vaqtda 
tugallaydi. Bularga yovvoyi suli, oq sho’ra va boshqalar misol bo’la oladi. 
Yovvoyi  suli  –  (Avena  fatua  L).  g’allasimonlar  oilasiga  mansub  bo’lib,  bir  yillik 
begona  o’t  hisoblanadi.  Yovvoyi  sulini  ko’pchillik  qora  ko’za,  qorasuli  ham  deb  ataydi. 
Maysalari  oq  yashil  bo’lib,  tashqi  ko’rinishidan  madaniy  suliga  o’xshaydi,  farqi  shuki  doni 
pishgandan keyin boshoqdan tez ajralib sochilib ketadi. Bosh poyasining balandligi 20-80 sm 
bo’lib, tik o’sadi. Asosan bahorgi don ekinlari va   suli  orasida  o’sib,  urug’idan  ko’payadi. 
Har bir ro’vakchada o’rtacha 40-60 tagacha boshoqcha bo’ladi. Har bir tupida 600 donagacha 
urug’  bo’ladi.  Yovvoyi  suli  5-10  sm  chuqurlikdan  yaxshi  unib  chiqadi,  u  katta  25-30  sm 
chuqurlikdan  ham  unib  chiqishi  mumkin.  Urug’lari  tuproqda  hayotchanligini  3-4  yilgacha 
saqlaydi.  Yovvoyi  suli  zang,  qorakuya  zamburug’larini  va  boshqa  zararli  hashoratlarni 
tarqatadi. 
Oq  sho’ra,  olabuta  –  (Chenopodium  album  L)-  sho’radoshlar  oilasiga  kiradigan  eng 
ko’p  tarqalgan  begona  o’t.  O’zbekistonda  oq  sho’ra,  sassiq  sho’ra,  xushbuy  sho’ra  keng 
tarqalgan.  Xushbuy  sho’ra  sarg’ish  rangli,  xushbuy  hid  chiqaradigan,  bezli  tukchalar  bilan 
qoplangan. Hamma ekinlar orasida uchraydi. Sassiq sho’ra – o’ziga xos o’tkir hid chiqaradi. 
Sug’oriladigan  ekinlar  bilan  bir qatorda, hovlilarda, ariq  va  yo’l  yeqalarida, portov  yerlarda 
ko’p uchraydi. Oq  sho’ra –  barglari, unsimon doglar  bilan qoplangan  bo’lib, sug’oriladigan 
ekinlar, ayniqsa  g’o’za orasida keng tarqalgan. Poyasi to’g’ri, buyi 40-100 sm ga yetadigan 
sershox, yaproqlari tuksimon, cheti qirrali bo’lib o’sadi. Sho’ra juda serurug’ bo’lib, bir tupda 
1,5 mln tagacha urug’ hosil bo’ladi. Urug’lari hayvonlar oshqozonlardan o’tgandan keyin ham 
unuvchanligini  yo’qotmaydi.  Bu  begona  o’t  bosgan  dalalarda  ildiz  mevalardan  kam  hosil 
oladi  (lavlagi  pashshasi,  qalqandor,  dukkaklilar  bitlari  va  xokazolar)  tarqatuvchi  manba 
hisoblanadi.