Dehqonchilik ilmiy izlanish asoslari bilan fanidan ma’ruza ma'tinlari doc

mustahkam  strukturali  deyiladi.  Suvga  bo’ktirilganda  tuproq  agregatlari  mayda 
zarrachalarga bo’linib ketsa, u strukturasiz tuproq deyiladi. 
 
Strukturali  tuproqlar  yaxshi  ishlanadi,  suv  bilan  tez  to’yinadi  va  tarkibida  kerakli 
miqdorda suv hamda havoni saqlaydi. 
 
Strukturali tuproqqa ishlov berilganda, g’ovak massa hosil bo’ladi va yirik kesakchalar 
ko’chmaydi, yopishqoq bo’lmaydi va ishlov berilganda strukturasiz tuproqlarga nisbatan kam 
energiya sarflanadi. 
 
Tuproqning strukturasiga suv, havo, issiqlik va oziqa rejimlari kuchli tasir ko’rsatadi. 
Struktura mexanik, fizik-kimyoviy va biologik omillar tasirida yemriladi. 
 
Mexanik omillarga kesakchalarni qishloq xo’jalik mashinalarining g’ildiraklari, ishchi 
organlari,  qishloq  xo’jalik  hayvonlari  va  odamlarning  yurishi  va  boshqa  kuchlar  tasirida 
ezilishi kiradi. 
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com

---

12 
 
 
Fizik-kimyoviy  omilga  bostirib  sug’organda  tuproq  ichidagi  havoni  suv  bosim  bilan 
siqib chiqarishi natijasida strukturani buzishi kiradi, hamda singdirish kompleksidagi ikki, uch 
valentli  (Sa
2 
+  va  Mg
2 
+)  kationlarining  bir  valentli  (Na
+
,  N
+ 
va  NN
4
)  kationlar  bilan 
almashinuvi  bunga  sabab  bo’ladi.  Mikroorganizmlarning  organik  moddalarni  parchalab 
strukturani buzishi biologik omilga kiradi. 
 
Tuproq  strukturasi  organik  o’g’itlar  solish,  almashlab  ekish  yani  organik  modda 
miqdorini ko’paytirish hisobiga tiklanadi. Tuproq strukturasini saqlashda yerga ishlov berish 
sonini kamaytirish ham alohida o’rin to’tadi. 
 
Qishloq xo’jaligi ekinlaridan yuqori va sifatli hosil yetishtirishda tuproq unumdorligi 
muhim  ahamiyatga  ega  bo’lib,  uning  tabiiy  va  sun’iy,  potensial  va  samarali  unumdorligini 
oshirish  yuqori  ahamiyat  kasb  etadi.  Bunda  tuproqlarning  agrokimyoviy  va  agrofizikaviy 
xossalarini,  ya’ni  uni  suv,  xavo,  issiqlik  va  oziqa  rejimlarini  yaxshilab,  madaniylashganlik 
darajasini  oshirish  juda  muhim  hisoblanadi.  Tuproqlarni  unumdorligini  va  uning 
madaniylashganlik  darajasini  oshirishda  tuproqning  tuzilishini,  uning  struktura  hosil  qilish 
xossalarini yaxshi bilish natijasida, strukturasi buzilgan tuproqlarni strukturasini yaxshilashda 
biologik, kimyoviy va fizikaviy usullarni to’g’ri qo’llab dehqonchilik madaniyatini oshirishga 
erishish mumkin.