Dehqonchilik ilmiy izlanish asoslari bilan fanidan ma’ruza ma'tinlari doc

3 – Mavzu 
TUPROQNING  SUV REJIMI HAMDA ULARNI BOSHQARISH 
USULLARI 
 
Reja: 
 
1.  O’simlik  hayotida,  tuproqda  suvning  ahamiyati  va  uning  asosiy   
manbalari 
Hayotning  eng  muhim  shartlaridan  biri  bo’lgan  suv  o’simliklar  uchun  ham  hal 
qiluvchi  ahamiyatga  ega.  Tuproqda  va  o’simlikda  bo’ladigan  kimyoviy  va  bioqimeviy 
jarayonlar suvli muhitda kechadi. O’simlik suv bilan yetarli taminlangandagina uning o’sishi, 
rivojlanishi va barcha fiziologik jarayonlar normal o’tadi. Urug’ bo’rtishidan boshlab, to hosil 
pishguncha o’simliklarga suv kerak bo’ladi. 
1-jadval 
Urug’larning unib chiqishi uchun zarur bo’lgan suv miqdori 
(urug’ massasiga nisbatan % hisobida) 
Ekinlar urug’i 
Talab etiladigan suv 
miqdori 
Ekinlar urug’i 
Talab etiladigan suv 
miqdori 
Tariq 
Makkajo’xori 
Bug’doy  
Arpa  
Beda  
Javdar  
25 
44 
45 
48,2 
56,3 
57,5 
Suli  
Chigit  
Zig’ir  
Ko’k nuxat 
Qizil sebarga 
Qand lavlagi 
58,9 
60 
100 
106,8 
117,3 
120,3 
 
O’simliklar tarkibida 80-90% gacha suv bo’ladi. O’suv davrida o’simliklar bu suvning 
asosiy qismini bug’lantirib yuboradi. Kuzatishlarga qaraganda, o’simliklar o’zlashtirib olgan 
suvni 0,01-0,03 % ni o’z organizmining shakllanishi uchun sarflaydi. 
 
Suv, o’simliklarni o’suv davrida ularning rivojlanishi va hosil to’plashini belgilovchi 
asosiy  omil  hisoblanadi.  Barcha  qishloq  xo’jalik  ekinlaridan  yuqori  hosilni,  ular  yetarli 
miqdorda  suv  bilan  taminlangandagina  olish  mumkin.  O’simliklarning  suvga  bo’lgan  talabi 
ularning rivojlanish davrlariga qarab turlicha bo’ladi. Masalan, kuzgi bug’doy nay chiqarish 
va boshoqlash davrida, makkajo’xori gullash va donini sut pishish davrida, kartoshka gullash  
1. O’simlik hayotida, tuproqda suvning ahamiyati va uning asosiy   manbalari.  
2. Tuproqdagi  suvning shakllari. 
3. Tuproqning suv xossalari va suv rejimini boshqarish usullari. 
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com

---

14 
 
va hosil tugish davrida, kungaboqar gullash  va savatcha hosil qilish fazasida,  g’o’za gullash 
va meva tugish davrida suvni ko’p talab qiladi. Ko’p yillik ekinlar esa suvga yanada talabchan 
bo’ladi. 
O’simliklar  ildizi  yordamida  tuproqdagi  namni  o’zlashtirib,  uni  organizmi  orqali 
atmosferaga  bug’latib  turishi  esa  transpirasiya,  quruq  moddalar  hosil  qilishi  uchun 
sarflangan suv miqdori transpirasiya koeffisiyenti deyiladi. (2-jadval) 
2-jadval 
O’simliklar turiga qarab transpirasiya koeffisiyenti  
(prof. A.A.Cherkasov malumotlari) 
Ekinlar  
Transpirasiya 
koeffisiyenti 
Ekinlar  
Transpirasiya 
koeffisiyenti 
Bug’doy  
Javdar  
Arpa  
Suli  
Tariq  
Makkajo’xori  
Jo’xori  
Sholi  
Ko’k nuxat 
 G’o’za  
271-639 
431-634 
404-664 
423-876 
177-367 
239-495 
239-393 
395-811 
563-747 
368-650 
Kungaboqar  
Kartoshka  
Karam  
Tarvuz  
Qovun  
Qovoq  
Bodring  
Pomidor  
Sebarga  
Beda  
490-577 
285-575 
250-600 
577-600 
597-621 
685-831 
713 
500-650 
300-731 
568-1068 
 
 G’o’za o’suv davrida juda ko’p suv sarflaydi. Chunonchi, chinbarg chiqargan davrida 
bir gektar yerdagi  g’o’za sutkasiga 10-12 m
3 
, shonalash davrida 30-50 m
3 
, gullash va meva 
tugish davrida eng ko’p 80-120  m
3 
, ko’saklar ochilishi davrida esa 30-40  m
3 
suv sarflaydi. 
Bir gektar paxta maydonidan o’suv davrida 5000-8000 m
3 
suv sarflanadi. 
 
O’simliklar suvga bo’lgan munosabatiga qarab kserofit, mezofit, gigrofit va gidrofit 
guruhlarga bo’linadi.