Dehqonchilik ilmiy izlanish asoslari bilan fanidan ma’ruza ma'tinlari doc

2.  Agronomiyada  (dehqonchilikda)  tadqiqotlarning  uslublari.  Ilmiy  tekshirish 
ishlarida  qo’llaniladigan  usullar  asosan  ikki  guruxga  –  laboratoriya  va  biologik  usullarga 
bo’linadi. 
Ulardan har qaysisi o’z xarakteri va o’tkazish joyiga ko’ra o’ziga xos xususiyatga ega 
bo’lib, mustaqil ravishda yoki o’zaro bog’lab olib borilishi mumkin. 
Laboratoriya  usuli.  Laboratoriya  usullari  deganda  o’simlik,  tuproq  va  o’g’itlarni 
tekshirisha foydalaniladigan kimyoviy, biokimyoviy, mikrobiologik va shunga o’xshash taxlil 
turlari tushuniladi. Laboratoriya usuli – mustaqil kuzatish usuli bo’lib, turli maqsadlar uchun 
qo’llaniladi:  agrokimyoda  –  tuproqning  o’g’itlarga  nisbatan  ehtiyojini  aniqlash  uchun; 
fiziologiyada  –  uglevodlarni  assimilyasiya  qilish,  o’simliklarning  nafas  olishi,  suvni 
bug’lantirishi  va  uni  o’zlashtirishi  bo’yicha  fiziologik  jarayonlarni  o’rganish  uchun; 
biokimyoda  –  bioximik  jarayonlar  va  tarkibidagi  turli  moddalar  –  oqsillar,  yog’lar, 
uglevodlar,  alkoloidlar,  vitaminlar  va  mineral  moddalarni  aniqlash  uchun;  seleksiyada  – 
o’simlik  xossalari  va  sifati,  sovuqqa,  qurg’okchilikka,  kasalliklarga  chidamliligini  kuzatish, 
o’simliklarning texnologik sifatlari – tola chiqishi, tolasining uzunligi va boshqalar. 
Ko’pincha  laboratoriya  usullari  dala  ishlari  va  vegetasion  tajribalarga  qo’shimcha 
hisoblanadi. Ular kuzatishlarni chuqurlashtiradi, tajriba oldiga qo’yilgan masalalarni to’la va 
chuqurroq  o’rganishga  imkon  beradi.  Laboratoriya  tajribalari  dala  ishlari  va  vegetasion 
tajribalar  bilan  o’zaro  bog’liq  holda  o’tkazilishi  mumkin.  Masalan,  dala  tajribasi 
o’tkaziladigan  uchastka  tuprog’ining  fizikaviy  va  agrokimyoviy  xossalarini  aniqlash 
maqsadida  taxlil  qilish  uchun  yoki  vegetasion  tajriba  uchun  ana  shu  uchastkadan  tuproq 
olinadigan bo’lsa laboratoriya usuli qo’llaniladi. 
Bundan  yarim  asr  ilgari  laboratoriya  usuli  ilmiy  tekshirish  ishlarida  birinchi  o’rinni 
egallagan,  chunki  tez  o’tkazilishi  va  aniq  bo’lishi  uning  ustunligidir  (kamchiligi  –  asosiy 
agronomik  muhit  qatnasha  olmaydi).  Masalan,  agrokimyoda  –  tuproq  tarkibidagi  umumiy 
azotni  aniqlash  36-48  soat, o’simliklar  urug’idagi  yog’ni  Sokslet  apparatida  aniqlash  24-26 
soat, biokimyoda o’simlik va mevalar tarkibidagi oqsilni aniqlash 48-54 soat va hokazo. 
D.N.Pryanishnikovning  aytishicha,  -  laboratoriya  tadqiqotlari  qanchalik  aniq 
bo’lmasin  dala  tajribalarining  o’rnini  bosa  olmaydi.  Chunki  laboratoriya  tajribalari  haqiqiy 
dala  tajribasidan  chetlanib  qoladi.      Laboratoriya  tadqiqotlari  ko’pincha  dala  tajribalarini 
to’ldiruvchi, uni ma’lumotlarini chuqur o’rganishga ko’maklashadi.