Dehqonchilik ilmiy izlanish asoslari bilan fanidan ma’ruza ma'tinlari doc

Dehqonchilikning  yaxshilangan  g’allachilik  tizimi,  bu  tizim  Rossiyada  XVIII 
asrning  ikkinchi  yarmidan  boshlab  sut  chorvachiligi  rivojlangan  yoki  texnika  ekinlarini 
yetishtirish bilan band bo’lgan xo’jaliklarda joriy etila boshlandi. Bunda dehqonchilikning har 
xil  jadalroq  shakllari  o’t  ekinlarining  ekish  hisobiga  hosil  bo’ladi.  Masalan,  shudgorlash 
tizimini  yaxshilash,  don-shudgor  almashlab  ekishga  ko’p  yillik  o’tlarni  kiritish  usuli  bilan 
hosil bo’ldi. Natijada to’rt dalali almashlab ekishda ekinlar qo’yidagicha navbatlandi: 1-dala-
shudgor,2-dala kuzgi ekinlarga sebarga qo’shib ekiladi,3-dala-sebarga va 4-dala-bahorgi don 
ekinlari. 
 
Dehqonchilikning ko’p dalali-o’t almashlab ekish tizimi ham asta-sekin yaxshilangan 
g’allachilik  tizimiga  o’ta  boshladi.  Bunda  ko’p  yillik  o’tlar  maydonini  qisqartirish  hisobiga 
don ekinlari maydoni kengaytirildi. 
      Sobiq ittifoqning noqoratuproq mintaqalarida dehqonchilikning yaxshilangan g’allachilik 
tizimiga  o’tlar  kiritilib,  bu  tizim  keng  maydonlarda  qo’llanildi.  Bu  tizimdagi  g’alla-o’t 
almashlab ekishda haydaladigan yerning 2/3 qismi don ekinlari, 15-25% toza shudgor va 20-
30% ko’p yillik o’tlar bilan band bo’lgan. Qator oralari ishlanadigan va dukkakli don ekinlari 
umuman  yo’q  edi.  Tuproq  unumdorligi  ko’p  yillik  o’tlar,  shudgorga  ishlov  berish,  yerni 
o’g’itlash, asosan go’ng qo’llash hisobiga saqlangan. Toza shudgor maydonlarini qisqartirish 
va  band  shudgorlarga  almashtirish  hamda  almashlab  ekishga  qator  oralari  ishlanadigan 
ekinlarni kiritish hisobiga rivojlantirib borildi. 
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com

---

72 
 
 
Noqoratuproq  mintaqalarida  shudgorlash  tizimi  qator  oralari  ishlanadigan  ekinlarni 
(qand lavlagi, kungaboqar, kartoshka, makajo’xori va boshqalarni) kiritish yo’li bilan yerning 
fizik-kimyoviy  xossalari  yaxshilanadi.  Masalan,  4  dalali  almashlab  ekish  dalasida  ekinlar 
qo’yidagicha navbatlangan: 1-dala toza shudgor, 2-dala kuzgi bug’doy, 3-dala qand lavlagi, 4 
dala bahorgi bug’doy yoki arpa bo’lgan. 
 
Hozirgi  vaqtda  dehqonchilikning  yaxshilangan  g’allachilik  tizimini  turli  shakllari 
Sibirda,  Shimoliy  Qozog’istonda  keng  qo’llanilmoqda.  Bu  sharoitda  ushbu  tizim  ancha 
intensiv bo’lganligi uchun shudgor-qator oralari ishlanadigan shakl deb nomlanadi.