Dehqonchilik ilmiy izlanish asoslari bilan fanidan ma’ruza ma'tinlari doc

6 –
Mavzu 
BEGONA O’TLAR, ULARNING ZARARI VA BIOLOGIK 
XUSUSIYaTLARI. 
 
Reja: 
 
 
1. Begona o’tlar haqida tushuncha va ularni dehqonchilikka keltiradigan zarari 
Inson  tomonidan  ekilmaydigan,  ammo,  ekinlar  orasida  o’suvchi  va  hosilning  miqdori 
hamda  sifatiga  yomon  ta’sir  qiluvchi,  ya’ni  zarar  keltiruvchi  o’simliklar,  begona  o’tlar 
deyiladi. Begona o’tlar ikki guruhga xaqiqiy va shartli begona o’tlarga bo’linadi:  
1.Xaqiqiy begona o’tlar ekinlar orasida o’sadigan yovvoyi o’simlik-lardir. Masalan,  
g’o’za va boshqa ekinlar orasida o’sadigan pechak, yovvoyi gultojixo’roz;  
2.  Shartli  begona  o’tlar  yetishtirilayetgan  ekinning  u  yer  bu  yerida  uchraydigan 
madaniy o’simliklardir. Masalan, bug’doy orasida uchraydigan arpa, paxtazorda uchraydigan 
makkajo’xori, tarvuz, pomidor shartli begona o’t hisoblanadi. 
Ba’zi  begona  o’tlar  aloxida  ekin  orasida  o’sishga  moslashgan.  Masalan,  kurmak 
sholipoyada,  zarpechak  dukkakli  don  ekinlari  va  dukkakli  ekinlar,  beda  orasida  o’sishga 
moslashgan.  Bunday  begona  o’tlar  moslashgan  begona  o’t  deyiladi.  Begona  o’tlarni 
yo’qotish uchun ko’p mablag’ va mexnat talab qilinadi. 
 
Begona o’tlar qishloq xo’jaligiga juda katta zarar yetkazadi. Ular hosil miqdori 
va sifatini pasaytiradi. Begona o’tlar tufayli duneda har yili 20 milliard dollar atrofida zarar 
ko’riladi. O’zbekistonda esa har yili 15-20 % paxta, 10-20 % sabzavot hosili kam olinmokda.  
G’o’za  qator  oralaridagi  begona  o’tlarni  yo’qotish  uchun  gektariga  25  ishchi  kuni 
yo’qotilmokda.  Paxta  yetishtirish  uchun  sarflangan  yalpi  harajatning  taxminan  40%, 
makkajo’xorichilikda  esa  25  %  begona  o’tlarni  yo’qotishda  qo’l  mehnatiga  sarflanishiga 
to’g’ri keladi. 
Begona o’tlarning qishloq xo’jalik ishlab chiqarishiga keltiradigan zarariga qo’yidagi 
omillar sabab bo’ladi: