Dehqonchilik ilmiy izlanish asoslari bilan fanidan ma’ruza ma'tinlari doc

Reja:

1. 
   Shudgor, shudgor turlari va ularni amalga oshirish tizimi.
   

Qishloq xo’jalik ekinlarining o’sishi va rivojlanishi uchun muvofiq bo’lgan, barcha shart-sharoitlar yaratilgan maxsus dala shudgor deb ataladi. Ushbu dala bir yil davomida yoki yozning yarmigacha band qilinmay qoldiriladi va ishlov berilganligi tufayli yumshoq va begona o’tlardan toza holga keladi.
Shudgor qilishdan maqsad, yerda imkoni boricha ko’proq nam to’plash va uni saqlash, organik moddalarning parchalanishidan hosil bo’lgan mineral oziq elementlarni o’simliklarga yetkazish, shuningdek begona o’tlarni, kasallik va zararkunandalarni eng ko’p darajada kamaytarish yoki butunlay yo’qotishdan iborat.
O’zbekiston sharoitida shudgor asosan bahorikor (lalmikor) yerlarda qo’llaniladi. Bunday shudgorga, ko’pincha, kuzgi ekinlar, ba’zan esa bahori ekinlar ekiladi. Shudgorning barcha turi ikki guruhga: band qilinmagan (ekin ekilmagan) va band (ekin ekilgan) shudgorga bo’linadi.
Band qilinmagan shudgorlar. Band qilinmagan shudgorlarga toza shudgor (qora va ertagi) va kechki shudgor, quruq shudgor kiradi. Band qilinmagan shudgor yil buyi ishlanadi, Lekin ekin ekilmaydi. Kechki shudgor ekin yig’ishtirib olingandan so’ng kelgusi yil yozining ikkinchi yarmida ishlanadi bu usul 1917 yilgacha tarqalgan edi, hozirgi vaqtda esa hyech qayerda qo’llanilmaydi.
Qora va ertagi shudgor ekinlar hosili yig’ishtirilib olingandan so’ng yoki yig’ishtirib olish bilan bir vaqtda o’tkaziladi. Dastlab ang’iz 5-6sm chuqurlikda lushchilnik bilan yuza yumshatiladi, bu esa yerda namning saqlanishiga, begona o’tlar urug’ining unib chiqishiga va kasallik hamda zararkunandalarni kamaytirishga, yerni sifatli qilib ishlashga imkon beradi.
Qora shudgor chimqirqarli plug bilan, shu yilning o’zida yig’im terimdan so’ng lushchilnik bilan 10-12sm yumshatishdan bir necha xafta keyin 22-25sm chuqurlikda haydalishi bilan ertagi shudgordan farq qiladi. Qora shudgor O’zbekistonda yaxshi samara bermaydi. Shuning uchun qo’llanilmaydi. Ertagi shudgor qilishda yer, asosan, kelgusi yil bahorida bir vaqtda boronalash bilan o’tkaziladi. Qora shudgor va ertagi shudgor keyinchalik bir xil ishlanadi. O’zbekistonning sizot suvlar 20-30m chuqurlikda joylashgan sug’orilmaydigan mintaqalarida bunday suvdan o’simliklar foydalana olmaydi. Bunday sharoitda o’simliklar namni yiliga 250-400mm miqdorda tushadigan atmosfera yog’inlaridan oladi. Shuning uchun bunday sharoitda tuproqda maksimal darajada nam to’plash va saqlash juda muhim. Bunga erishishning eng yaxshi imkoniyatlardan biri toza shudgor hisoblanadi.