Dehqon fermer xujaligi iqtisodiyoti. Dehkan farming economy

chiqarish tannarxiga – mahsulot ishlab chiqarish bilan bevosita bog‘liq 

bo‘lgan xarajatlar kiradi. To‘liq tannarx yoki tijorat tannarxi – ishlab 

chiqarish tannarxi va ishlab chiqarilgan mahsulotlarni sotish bilan 

bog‘liq bo‘lgan xarajatlar yig‘indisidan tashkil topadi. 

Bu uch turdagi mahsulot tannarxini har bir fermer yoki dehqon 

chuqur bilishi zarurdir. Hozirgi bozor iqtisodiyoti sharoitida mahsulot 

tannarxini hisoblashda faqat ishlab chiqarish tannarxi amal qilib, uning 

tarkibiga moddiy ishlab chiqarish xarajatlari qo‘shilmoqda. Mahsulot 

ishlab chiqarishda sarflanadigan boshqa xarajatlarga – umumxo‘jalik, 

umumishlab chiqarish, mahsulotni realizatsiya qilish bilan bog‘liq 

xarajatlar, soliqlar, bank foizlari, boshqa har xil qarzlar – olingan foyda 

hisobiga qoplanmoqda. 

Shuningdek, bugungi kunda mahsulot tannarxini hisoblashning yana 

ikki ko‘rinishi mavjud bo‘lib, bular rejalashtirilgan tannarx va 

kutiladigan tannarxlardan tashkil topadi. Rejalashtirilgan tannarx  - bu 

biznes rejani tuzishda belgilanadi. Bu tannarx asosan har bir xo‘jalikning 

o‘z faoliyati natijalari asosida yil boshida tuziladi. Bu tannarx 

kutiladigan tannarx ham deb ataladi. Bu tannarxni tuzishdan maqsad 

mahsulot ishlab chiqarish jarayonida fermer va dehqon xo‘jaliklari 

tomonidan mahsulot yetishtirishda sarflanadigan xarajatlarni taqqoslash 

uchun foydalaniladi. 

---

 

350

Har bir fermer va dehqon – rejalashtirilgan mahsulot tannarxini 

belgilashda uning har bir xarajat turlarini sarflashni ilmiy va amaliy 

jihatdan chuqur o‘rganishi zarurdir. Chunki, bu kutiladigan tannarx 

natijasi bevosita ishlab chiqarish natijasida – foyda miqdoriga ijobiy 

yoki salbiy ta’sir ko‘rsatishi mumkin. Fermer va dehqon xo‘jaliklari yil 

oxirida mahsulotning erishilgan yoki haqiqiy tannarxini aniqlash 

imkoniyati paydo bo‘ladi. 

Fermer xo‘jaliklari mahsulotlarini yetishtirishda (ishlarni bajarish va 

xizmatlarni ko‘rsatishda) bevosita qatnashadigan xarajatlarga quyidagi-

larni kiritmoqda: 

Mahsulot (ishlar, xizmatlar)ning ishlab chiqarish tannarxini hosil 

qiluvchi xarajatlar, ular iqtisodiy mazmuniga ko‘ra, quyidagi elementlar 

bilan guruhlarga ajratiladi: (16.2.1-jadval) 

16.2.1-jadval