Dehqon fermer xujaligi iqtisodiyoti. Dehkan farming economy

Qashqadaryo viloyati  Mirishkor tumani «Ro‘ziyev Mahmud Ibodullayevich» 

fermer xo‘jaligining paxta ishlab chiqarishda sarflangan xarajatlar salmog‘i  

Ko‘rsatgichlar 

 

2012-yil 

2013-yil 

2014-yil 

t/r  

 

 

ming 

 so‘m 

 % 

ming  

so‘m 

 % 

ming 

 so‘m 

 % 

2014-yilda 

2012-  yilga 

nisb.o‘zg. 

 % hisob. 

1.  Ish haqi xarajatlari 

qo‘shimchasi bilan 

14576,3 35,8 19580,9 39,5 18304,0  35,9 

125,6 

2.  Urug‘lik xarajatlari 

1384,3  3,4  3668,3  7,4  3365,1  6,6 

243,1 

3.  Yoqilg‘i moylash 

material xarajatlari 

7939,6  19,5 6840,9  13,8 7546,0  14,8 

95,0 

4.  O‘g‘it xarajatlari 

6555,3  16,1 7981,1  16,1 8565,6  16,8 

130,7 

5.  Mexanizatsiya 

xarajatlari 

6188,8  15,2 6345,2  12,8 8157,8  16,0 

131,8 

6.  Zararkunandalarga 

qarshi kurash  

1506,5  3,7 

941,9 

1,9 

815,8 

1,6 

54,1 

7.  SIU xarajatlari 

244,3 

0,6 

396,6 

0,8 

357,0 

0,7 

146,1 

8.  Elektr energiya 

xarajatlari 

81,4 

0,2 

247,9 

0,5 

153,0 

0,3 

188,0 

9.  Soliq to‘lovlari 

325,7 

0,8 

495,7 

1,0  1325,6  2,6 

407,0 

10.  Boshqa xarajatlar 

1913,6  4,7  3073,5  6,2  2396,3  4,7 

125,2 

  Jami xarajatlar 

40716  100  49572  100

50986  100 

149,6 

Manba:  Qashqadaryo viloyati Mirishkor tumani «Ro‘ziyev Mahmud 

Ibodullayevich» fеrmеr хo‘jаligining statistik ma’lumotlari asosida tuzilgan. 

 

Ushbu jadvalda xo‘jalikning paxtachilik sohasida sarflangan 

moddiy-texnika xarajatlari tahlil qilingan bo‘lib, bunda jami xarajatlar 

tarkibida ish haqi xarajatlari 2014-yilda 35,9 foizni tashkil etgan. 2012-

yilda bu ko‘rsatkich 35,8 foiz bo‘lib, 2013-yilda 39,5 foizga teng bo‘l-

gan. Shuningdek, yoqilg‘i xarajatlari, o‘g‘it xarajatlari va mexanizatsiya 

xarajatlari jami xarajatlar tarkibida yuqori ko‘rsatkichlarga egadir. Ish 

haqi xarajatlari 2014-yilda 2012-yilga nisbatan 150 foizni tashkil etgan 

holda, uning jami xarajatlar tarkibida ulushi 0,1 foizga kamayganligini 

ko‘rish mumkin va boshqa xarajatlar ham jami xarajatlar tarkibiga 

nisbatan kamayganligini ko‘rish mumkin. Demak, xo‘jalik raisi mahsu-

---

 

345

lot yetishtirishda qilinadigan xarajatlar salmog‘ini kamaytirishga harakat 

qilgan. Chunki xarajatlarning ko‘payib ketishi xo‘jalikni yuqori 

samaradorlikka erishishiga salbiy ta’sir ko‘rsatishini anglay olganligidan 

dalolat beradi. 

Qishloq xo‘jaligi ekinlarini yetishtirishda intensiv texnologiyalardan 

foydalanish iqtisodiy jihatdan foydali. Ulardan foydalanib, kuzgi 

bug‘doy yetishtirilganda hosildorlik 35-40 %ga ortishiga, tannarx 4-6 % 

pasayib, 1 ga ekin maydoni hisobiga daromad 50–60 % oshishiga 

erishiladi. 

Moddiy mablag‘lar tanqisligi sharoitida resurslarni tejovchi 

texnologiyalardan foydalanish zarur. Hisob-kitoblarning ko‘rsatishicha, 

paxta yetishtirishda ana shunday texnologiyadan foydalanish mehnat 

unumdorligini 1,5–2 marta oshirish, yoqilg‘i va moylash materiallari 

sarfini 25–30 %, mahsulot birligi tannarxini esa 35–40 %ga 

kamaytirishga imkon beradi. 

 Qashqadaryo viloyati bo‘yicha paxta yetishtirishda sarflangan 

xarajatlarni hasoblaganimizda 1 tonna paxtaning tannarxi 2014-yilda 

9987,2 ming so‘mni tashkil etmoqda. Demak, ijtimoiy ishlab chiqarish 

xarajatlari individual ishlab chiqarish xarajatlari darajasiga bog‘liq 

bo‘ladi. Individual ishlab chiqarish xarajatlari qancha kam bo‘lsa, 

ijtimoiy ishlab chiqarish xarajatlari ham shuncha past bo‘ladi va 

aksincha. 

 Quyidagi  16.1.2-javdalda  Qashqadaryo viloyati fermer 

xo‘jaliklarida paxta yetishtirish va sotish xarajatlari yillar bo‘yicha 

o‘zgarishi tahlil qilingan bo‘lib, bunda paxta tannarxini tashkil etuvchi 

xarajat elementlari ichida mehnat haqi salmoqli o‘rinni egallagan. Bu 

sarf paxta yetishtirish xarajatlari tarkibida 2012-yilda 34,4 foizni, 2013-

yilda 38,1 foizni, 2014-yilda 35,6 foizni tashkil qilgan. Shuningdek, 

2014-yilda 2012-yilga nisbatan mehnat haqi xarajatlari 29861,8 mln 

so‘mga oshgan. Paxta tannarxi tarkibida ikkinchi o‘rinda mineral 

o‘g‘itlar salmog‘i egallaydi, ya’ni 2012-yilda 18,1 foizni, 2013-yilda 

15,9 foizni, 2014-yilda 22,4 foizni tashkil qilgan. Tahlil qilinayotgan 

davrda, ya’ni 2014-yilda 2012-yilga nisbatan 29580,2 mln so‘mga 

mineral o‘g‘itlar sarfi ko‘paygan.  

 

---

 

346

16.1.2-jadval 

Qashqadaryo viloyatining fermer xo‘jaliklarida  paxta yetishtirish, sotish xarajatlarining darajasi va tarkibining