Defektologiya kafedrasi



Download 1,62 Mb.
bet5/35
Sana21.02.2022
Hajmi1,62 Mb.
#68506
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   35
Bog'liq
№1Равшанова И.Э.Логопсихология ва психологик коррекция плаформага

Таянч иборалар :Брок маркази,Вернике маркази, сенсор афазия,лингвистика,экспрессив нутқ, импрессив нутқ
Нутқ бузилишининг классификацияси
Нутқ, факатгина инсонга хос ноёб истеъдод булиб, у ёки бу тил оркали онг жараёнлари билан боглик мулокотни таъминлайди. Нутқ функциясининг миядаги уюшиши Х1Х асрнинг урталаридан бошлаб клиницистларнинг, нейрофизиологларнинг ва психологларнинг хар томонлама урганадиган фани булиб колди. Нутқ механизми тугрисидаги биринчи маълумотлар П. Брок, К.Верникенинг ишларида пайдо булди. Нутқ фаолиятини таъминловчи пустлок зонасининг турли кисмларини бундан кейинги урганишлар (Брок марказининг) бош мия чап ярим шарининг (унг томон учун) орка кисмидаги пешонанинг бурма-бурма булиб турган жойларининг мотор функцияларини олди олинди (локализация килинди), сенсор тарафи эса (Вернике маркази) чакка чап кисмининг бурма-бурма булиб турган жойларининг олди олиниши (локализация қилиниши) мумкин. А.Р.Луриянинг нейропсихология асосларида нутқни ташкил этиш функциялари хар томонлама ёритилган.
Эшитиш, кўриш, харакат килиш анализаторларининг устки ва марказий булимларини шикастланиши нутқ патологиясининг окибати хисобланади. Эшитиш анализаторининг устки булими жарохатланганида огзаки нутқнинг идроки зарар куради, чунки эшитиш фонематикаси бузилиши окибатида сенсор афазияси (ёки алалия) пайдо булишига сабаб булади. Куриш анализаторининг турли булимларини шикастланиши ёзма нутқ идрокининг бузилишида кузатилади. Харакат килиш анализаторидаги мотор зонасининг бузилиши талаффуздаги камчиликларга олиб келади, чунки харакатланувчи (тил, лаб, юмшок танглай) артикуляция аъзолари ва қимирламайдиган (қаттик танглай) хамда товуш ясовчи ва нафас олувчи (товуш пардалари, хикилдок, упка, бронх, трахея, диафрагма ) аъзолари зарар куради. Адабиётларда санаб ўтилган нутқни харакатлантирувчи анализаторнинг устки булими сифатида курсатилган.

  1. Нутқнинг лингвистик тавсифи

Нутқ турли куриниш ва турлардаги мураккаб психик фаолиятдан иборат. У экспрессив ва импрессив нутқка ажратилади.
Экспрессив (эслаш) нутқ - бу тил ёрдамида уз фикрини баён килиш ташкарига йуналтирилган ва бир канча боскичлардан утувчи: гоя - ички нутқ - ташки уз фикрини айтиш.
Имрессив (идрок килиш) нутқ - бу атрофдагилар нутқини тушуниш (огзаки ёки ёзма) жараён, хамда бир канча боскичлардан утади: нутқий хабарни идрок килиш ахборот лахзаларини ажратиш - идрок килинган умумий маънодаги схемада ички нутқни шакллантириш.
Нутқ фаолияти мустакил умумий туртта турга ажратилади, улардан эксперссив нутқга огзаки ва ёзма нутқ (хат каби), импрессив нутқка эса - огзаки нутқни тушуниш ва ёзма нутқни тушуниш (укиш) киради.
Огзаки нутқ - мураккаб, купкиррали жараённи узига камраб олади: нутқнинг фонетик томони (нутқдан товушни маъноли ажралиши); лексик-грамматик (сузлар, иборалар, маълумотлар); куй-интонацияли (интонация, овоз); темп-ритмик (нутқ темпи ва ритми).
Диалогик ва монологик нутқ булиши мумкин.
Мустакил ёки айтиб туриб ёзилган ва укиш булиши мумкин булган, огзаки нутқ асосида ёзма нутқ курилади ва ривожланади.
У ёки бу нутқ компонентларига кура куйидаги лингвистик бузилишларга булинади:

  1. Фонетик бузилишлар - битта ёки бир нечта товуш гурухларини нотугри талаффуз килиш (шипилловчи, хуштакли, урта ва орка тил товушлари; ундош товушларнинг каттик-юмшоклигини, карлик-жаранглилигининг бузилиши).

  2. Лексик-грамматик бузилишлар.

Бу бузилишларнинг ораси ажратилади:

  • чекланган лугат захираси;

  • кашшоклашган ибора;

  • иборада нотугри тузилган сузлар;

  • нотугри ишлатилган келишиклар ва Қўшимчалар;

  • чала гапириш, сузларнинг жойини алмаштириб гапириш.

  1. Куй-интонацияли бузилишлар:

  • ургуни нотугри ишлатиш (сузда - грамматик, иборада - мантикий);

  • товушнинг тембри, баландлиги, кучи билан боглик бузилишлар (тинч, бугик, вакилловчи, кисилган, маъносиз, визилловчи, паст овоз, модуллашмаган).

  1. Темп-ритмик бузилишлар:

  • тезлашган темп бош мия пустлогида хаяжонланиш жараёнларининг устун келишига богликлиги (тахилалия);

  • секинлашган темп, тормозланиш жараёнларининг устунлик килиши (брадилалия);

  • узик-юлик темп (асоссиз паузалар, тутилиш, суз ва товушларда ургули бугинни аник укиш тутилмасдан, тутканоксиз ва тутканоклик куринишидаги (дудукланиш).

  1. Ёзма нутқдаги бузилишлар: хатлар:

  • фонемани графемага нотугри кайта шифрлаш;

  • чала ёзиш;

  • сузда харфларни тушириб колдириш ва аралаштириб юбориш;

  • гапда сузларни кайта жойлаштириш ва келишмаслик;

  • чизикдан чикиб кетиш ва бошкалар.

ўқиш:

  • товушларни алмаштириш ва аралаштириш;

  • харфлаб укиш;

  • суз таркибида товуш-бугинни бузиш;

  • укилган нарсани тушунишнинг бузилиши;

  • аграмматизмлар.

  1. Нутқнинг клиник тавсифи

Нутқ ривожланиши жараёнларининг болалик даврида унг ярим шар ахамиятли урин эгалалайди. Хрзирги пайтда айтилаётган нуктаи назарлар шундан иборатки, бола нутқи пайдо булиишининг эрта даврида етарлича булмаган тушуниш ва эркинлик нутқ актини ташкил топиши учун, албатта унг ярим шарнинг фаол иштирокига боглик. Нутқ воситаларини онгли ва эркин шаклланишини куллашда етакчи ролни нутқ буйича доминантлик килаётган мия ярим шарининг (одатда, чап) булинмаларига тегишлидир. (Е. Г. Смирниская).
Болалик даврида нутқ бузилишининг алохидалиги уларда кайтарилиш кобилиятининг борлигидир, чунки бола миясининг юкори даражада нафислиги (пластиклиги) билан боглик.
Болалалик даврида кузатилган нутқ бузилишлари физиологик (бош миянинг устки (периферик) марказий таркибининг етилиш муддатига боглик ва патологик (касалланган) куринишда булиши мумкин.
Нутқнинг патологик бузилиши марказий ва устки (периферик) бузилишининг характерига караб органик ва функционал кисмларга булинади.
Нутқ бузилишининг клиник турлари:

  1. устки характердаги:


Download 1,62 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   35




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish