Ádebiyàt -klàss ushín sàBÀQLÍq qàràqàlpàqstàn Respublikàsı Xàlıq bilimlendiriw ministrligi tàstıyıqlàǵàn Qayta islengen hám tolıqtırılǵan ekinshi bàsılım NÓkis «bilim» 2017 kbk 83. Qàr m-22 uok

Soraw hám tapsırmalar
1. «Ormambet biy ólgen kún» tolǵawında xalıqtıń búlgin-
shilikke ushırawı qalay súwretlengen?
2. Ormambet biydiń qızı Sarısha sulıwdı xalıq qalay 
bahalaǵan hám onnan qanday keńes soraydı?
3. Sarısha sulıw xalıqtıń óz mákanın, tuwılǵan jerin tas-
lap kóshiwine narazılıǵı tolǵawdıń qaysı qatarlarında 
kórsetilgen?
4. Ormambet biyden ayrılǵan xalıqtıń ayanıshlı turmısı 
tolǵawdıń qaysı qatarlarında bayanlanadı?

---

168
SOPPÀSLÍ SÍPÍRÀ JÍRÀW
Soppàslı Sıpırà jıràw XIV ásirde jàsàǵàn kórnekli sóz 
sheberleriniń biri bolıp, onıń miyràsı elege shekem tolıq 
izertlengen emes.
Qàràqàlpàq jıràwlàrınıń xronologiyàlıq
1 
kestesi tiykàrınàn 
usı jıràwdıń ismi menen bàslànǵàn bolıp, onıń, hátte, 
qàysı zàmàndà jàsàǵànlıǵı belgisiz bolıp keldi.
Bul hàqqındà eń dáslepki ilimiy pikir júrgizgen àlım 
Nájim Dáwqàràev bolıp, ol jıràw dóretpesin tàriyxıy 
dáwirlerge sáykes úyrenip, onıń XIV ásirde jàsàǵàn belgili 
sóz sheberi ekenligin ànıqlàdı. Soppàslı Sıpırà jıràw 
Toqtàmıs xànnıń àqılgóy àdàmlàrınıń biri bolıp, ómiri 
Sàràyshıq, Astràxàn, Jàńàkent hám Úrgenish átiràpındà 
ótedi. Qıpshàq qáwimleri àràsınàn shıqqàn sózge sheshen, 
dànıshpàn àdàmlàrdıń biri bolǵàn. Sóziniń ótkirligi jàǵı-
nàn xànlàr àràsındà bolǵàn àyırım qàràmà-qàrsılıqlàrdı dà 
ádil túrde sheship bere àlǵàn àdàm.
Onıń àtı qàràqàlpàq, qàzàq, noǵày, tàtàr hám bàshqurt 
xàlıqlàrı tàriyxındà dà ushıràydı. Biràq bàrlıq dereklerde 
de: «Soppàslı Sıpırà jıràw qàràqàlpàq jıràwlàr mektebiniń 
tiykàrın sàlıwshı», — dep àtàp kórsetedi.
Xàlıqtıń túsinigi boyınshà Soppàslı Sıpırà jıràw bir júz 
àlpıs jàs jàsàǵàn qáriyà. Onıń óziniń àytqàn sózlerine 
qàràǵàndà, toǵız mártebe xànlàrdıń bàsqospà májilislerine 
qàtnàsıp, toqsàn àltı xàndı kórgen. Hár májiliste on bir 
pàtshànıń àldındà sóz sóylep, toǵız xànnıń sàrqıtın jep, 
toqsàn kúnlik sàpàrdà bolǵànlıǵı àytılàdı.
Biràq tàriyxıy derekte, Soppàslı Sıpırà jıràwdıń kóp 
jàsàǵàn, qàrtàyǵàn wàǵındà Astràxànnàn Túrkstànǵà sàpàr 
shegip kelip júrgeni de ıràs bolǵànı menen, onıń jàs 
mólsheri menen hádden zıyàt kóp xànlàrdı kóre beriwi de 
reàllıq turmıstàn góre mifologiyàǵà ádewir jàqın turàdı. 
1