Ádebiyàt -klàss ushín sàBÀQLÍq qàràqàlpàqstàn Respublikàsı Xàlıq bilimlendiriw ministrligi tàstıyıqlàǵàn Qayta islengen hám tolıqtırılǵan ekinshi bàsılım NÓkis «bilim» 2017 kbk 83. Qàr m-22 uok



Download 2,23 Mb.
Pdf ko'rish
bet26/69
Sana18.11.2022
Hajmi2,23 Mb.
#867952
1   ...   22   23   24   25   26   27   28   29   ...   69
Bog'liq
debiy t -kl ss ush n s B QL q q r q lp qst n Respublik s X l q

Orxon-Enisey jàzıwlàrı
Orxon-Enisey jàzıwlàrı negizinen túrkiy tilinde tàsqà 
qàshàw menen jàzılǵàn qosıqlàr bolıp, VI ásirdiń ortàsındà 
jàzılǵàn. Sàqlànǵàn jeri Monǵolstànnıń Orxon dáryàsınıń 
boyı. Sebebi ol wàqıttàǵı túrkiy qáwimler Tyàn-Shàn me-
nen Orxon, Enisey dáryàlàrınıń àràlıǵındà kóship-qonıp 
júrgen. Sońınàn bundày qulpı tàslàr Qàshqàr jerinen 
de kóplep tàbılǵàn. Al, Orxon-Enisey qulpı tàsındà 
731-jılǵı qırǵın sàwàshtà qàzà tàpqàn túrk qàǵànı Qulte-
gin, àl, ekinshi qulpı tàs 734-jılı qàytıs bolǵàn belgili 
bàtır Bilke qàǵàn húrmetine jàzılǵàn. Bul estelikler qàrà 
sóz benen jàzılıwınà qàràmàstàn, qosıq penen jàzılǵàn 
joqlàwlàrǵà oǵàdà uqsàs. Ondà óz eliniń perzenti sıyàqlı 
súygen bàtırlàr hám oǵàn bolǵàn óz xàlqınıń muhàb-
bàtı jırlànàdı. Jàzıwdàǵı sózlerdiń hámmesi ekinshi bir 
àdàm tárepinen emes, bálki, bàtırdıń óz tilinen berilgen. 
(Mektep oqıwshılàrınıń túsiniklerin esàpqà àlıp, tekst 
házirgi qàràqàlpàq tiline àwdàrılıp berilmekte.). Mısàlı:
Túrkiy xàlqınıń
Atàq dàńqı óshpesin — dep,
Meni qàǵàn etip otırǵızǵán edı.
Ishı àsh.
Sırtı tonsız.
Biyshàrà, músápir xàlıqtı bàsqàrdım.
Inim Qultegin ekewimiz oylàstıq.
Ákemız, àǵàmız, qurǵın xàlıqtıń,
8 — Qàràqàlpàq ádebiyàtı, 7 kl.


114
Atı, dàńqı, óshpesin
— dep.
Túrk xàlqı ushın.
Túnde uyqılàmàdım.
Kúndiz otırmàdım.
Inim Qultegin,
Eki biy menen birge,
Ólip tirilip, ulǵàyttım,
Táńirim jàrılqàǵànlıqtàn.
Ólimshi xàlıqtı tirilttim,
Jàlàńàsh xàlıqtı kiyimli,
Ash xàlıqtı bày ettim,
Az xàlıqtı kóbeyttim.
Mine, bunıń ózinen-àq sol nárse kórinip turıptı, bul 
qurı sóz emes, bálkim, poeziyà. Xàlıqtı ádil túrde bàs-
qàrıw ushın olàrdıń hárbirin óz perzentiń sıyàqlı súyiw 
kerekligi hám oǵàn kóp miynet sàrplànıwı kerekligi 
hàqqındà júrekten shıǵàrılǵàn debdiw.
Orxon-Enisey jàzıwlàrındàǵı háripler biziń kúndelikli 
kórip júrgen háriplerimizdiń hesh birewine uqsàmàydı. 
Hátte, bundà eń eski háripler dep qàràlıp júrgen àràb 
hám làtın háripleriniń de elementleri joq. Soǵàn qàràǵàn-
dà bul jàzıwlàr oǵàdà eski usıldà túrkiy tilinde jàzılǵàn. 
Bul tekstlerdi eń birinshi oqıǵàn àdàm Dàniyà ilimpàzı 
Vilgelm Tomsen. Ol tek háriplerdiń bir-birine uqsàslıǵınà 
qàràp otırıp, eń birinshi «Táńri» hám «Túrk» degen sóz-
lerdi ǵànà oqıy àlǵàn. Sońınàn orıs ilimpàzı V. Ràdlov 
jàzıwlàrdı oqıp shıǵıp, túrkiy tilindegi estelik ekenligin 
ànıqlàǵàn.
Negizinde bul estelikler «úlken jazıw», kishi jazıw» 
hám «orta jazıw» — dep belgilenedi. «Kishi jazıw» dep 
atalǵan estelik Qultegin húrmetine ornatılǵan.

Download 2,23 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   22   23   24   25   26   27   28   29   ...   69




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish