Дебиторлик ва кредиторлик қарзларини ўрганишнинг аҳамияти, таҳлилнинг мақсади ва вазифалари

Дебиторлик ва кредиторлик қарзларнинг умумий ҳажми, таркиби ва вужудга келиш муддати бўйича таҳлили.

Таҳлил этишда дебиторлик ва кредиторлик мажбуриятларнинг ҳолатига, таркибига, таркибий тузилишига, ташкил топиш муддатларига, даргумон қарзларнинг юзага чиқишига баҳо берилади.

Дебиторлик ва кредиторлик қарзларининг таҳлили таққослаш усули ёрдамида қуйидаги тартибда амалга оширилади. Биринчи навбатда, дебиторлик ва кредиторлик қарзларнинг таркиби ва таркибий тузилиши ўрганилади. Бунинг учун аввало ҳар бир қарз тури ҳажми ва унинг ҳиссаси аниқланади.
Бухгалтерия балансида кўрсатилган дебиторлик ва кредиторлик қарзларининг жамига нисбатан ҳар бир қарз турининг ҳиссаси, шу қарз суммасини 100 га кўпайтириб, жамига бўлиш орқали аниқланади. Шундан кейин таҳлил амалга оширилади. Ҳисобот даврининг охиридаги қарзларнинг ҳажмини давр бошидаги қарзларнинг ҳажмига, давр охиридаги ҳиссасини давр бошидаги ҳиссасига солиштириб, ўзгариши (кўпайган ёки камайганлиги) аниқланади. Ушбу ўзгариш мутлақ ва нисбий кўрсаткичлар билан ифодаланади.
Қарзлар бўйича мутлақ ўзгаришини аниқлаш учун давр охиридаги суммасидан давр бошидаги суммаси чегирилиб ташланади, нисбий ўзгаришини аниқлаш учун мутлақ ўзгариш суммасини 100 % га кўпайтириб, натижасини давр бошидаги суммасига бўлиш керак. Шундан кейин дебиторлик ва кредиторлик қарзларнинг умумий ҳолатига баҳо берилади.
Корхона бўйича дебиторлик ва кредиторлик қарзларнинг таркиби ва таркибий тузилишининг таҳлилини қуйидаги жадвалдан фойдаланиб, амалга ошириш мумкин.
жадвал
Дебиторлик ва кредиторлик мажбуриятларни таҳлили.

Кўрсаткичлар	Йил боши		Йил охири		Ўзгариши (+,-)
	Суммаси, минг сўм	Салмо ғи, %	Суммаси, минг сўм	Сал- моғи, %	Суммаси, минг сўм	Салмо ғи, %