Deb aytadi. Lekin uningcha ni bilish mumkin emas

kin o’z o’rnini tinchliksevarlikka bo’shatib berishi xaqidagi fikrni aytadi. Nemis klasik faylasufining asoschisi Immanuil Kant (1724-1804) bo’lib, uning qarashlarida idalistik va materiallestik talimotlar birgalikda uchraydi. Kant falsafaning hususyati shundaki, u materializmning idealizm bilan kelishtirishdan hamda bir biriga qarama qarshi bo’lgan faksafiy oqimlarni bir sistemada birga qo’shishdan iboratdir. Uning falsafasini ikki davrga: tanqidiy falsafagacha bo’lgan (XVIII asrening 70 yillarigacha ) davr va tanqidiy falsafa davriga bo’lish mumkin. Kant o’z falsafasining dastlabki davrlarida asosan tabiatshunoslikning falsafiy masalalari bilan shug’ullanadi. U 1785-yilda yozgan eng yirik asari <> da quyosh sistemasi koinotdagi boshlang’ich katta tumanlikni aylanma harakat qilishi natichasida kelib chiqan, deb xisoblaydi. Bu jarayonning sababi <> emas, balki o’zaro tortilish va itarilish orasidagi zidiyatdir. Shu sababli quyosh sistemasidagi barcha sayyoralar, jumladan yer ham Kant talimotiga ko’ra, uzoq davom etgan tabiy tarixiy taraqioyotning maxsulidir. Kantning bu xulosasi uning tabiat xodisalarini dialektik tarzda tushunganligidan dalolat beradi. Lekin u ilmiy materialistik qarashlarni din bilan bog’lashni lozim topadi. Uningcha, tabiat xodisalarining malum tartibga muayyan qonunyatga bo’ysunishda Xudoning karomati bor.

XVIII asrning 70-yillaridan boshlab Kant faoliyatining ikkinchi davri boshlanad iva < sof aqlni tan’qid> (1781), <

> (1783), <> (1790) kabi asarlarida o’zining transstendantal yoki tanqidiy idealizm tizimini asoslaydi. Bu asarlarida u o’z etiborini insonning bilish qobilyati va imkonyatlarini taxlil qilishga qaratib, abektiv reallikning mavjudligini etirof etadi va uni <> deb aytadi. Lekin uningcha <> ni bilish mumkin emas.

Kanning fikricha, <>.

Kant inson bilimini ikki guruhga ajratadi: 1. Tajriba asosida hosil bo’ladigan bilimlar (aposteriori) . 2. Tajribagacha yoki unga bog’liq bo’lmagan bilimlar (apriori). Fazo, vaqt, sababiyat kabi tushunchalar aprior bilimlar shakli bo’lib, bular tajriba natijasida hosil qilinadigan bilimlardan ustun turadi. Tajribaviy bilimlar aloxida-aloxida olingan, bir-biri bilan bog’lanmagan xodisalarni ifodalasa,tajribagacha bo’lgan aprior bilimlar esa xodisalar o’rtasidagi umumiy sababiy va zaruriy bog’lanishlarni,ya’ni qonuniyatlarni ifodalaydi.

Dunyo qonuniyatlarining obyektiv xususiyatga ega ekanligini Kant mutlaqo tan olmaydi.Uning fikriga ko’ra,kishilarning idroki tabiatga qonunlar ato qiladi. shuning uchun xam inson aqli tabiatga moslashishi kerak emas, balki tabiat inson aqliga moslashishi lozim.