Dawletmuratov Adilbay Mirzabaevich

Sherman nızamı (1890-jılda qabıl etilgen). Bul nızam sawdanı jasırın monopoliyalastırıw, ol yaki bul tarawdaǵı jeke qadaǵalawdı qolǵa alıw, bahalar boyınsha kelisiwlerdi qadaǵan etedi ¹³. Nızamnıń tiykarı eki qaǵıydadan ibarat:

• 
  sawdanı sheklewge qaratılǵan hár bir kelisim, trest yamasa soǵan uqsas kórinistegi birlespe yamasa kelisip alıw bir qansha shtatlar arasında yamasa basqa mámleketler menen nızamsız dep tabıladı.
  

¹³ McConnell, Brue. Economics: principles, problems and policies. 17th edition. America, New York: McGraw-Hill, 2007.page 429

• 
  monopollastırıw yamasa monopollastırıwǵa háreket etiw yam asa basqa shaxs yamasa shaxslar menen birlesip yamasa aldınnan kelisip alıp sawdanıń qandayda bir bólegin monopollastırıw yamasa shtatlar aralıq sawdanı yamasa sırt el mámleketleri menen sawdanı monopollastırıwǵa háreket etilse awır jinayat islegenlikte ayıplanadı.
  

2. 
   Kleyton nızamı (1914-jılda qabıl etilgen). Bul nızam ónim satıw tarawındaǵı sheklewshi xızmetlerdi, baha boyınsha kemsitiw, málim kórinistegi birlesip ketiwler, óz-ara baylanısıp ketiwshi direktoratlar hám basqalardı qadaǵan etedi ¹⁴.
   
3. 
   Robinson-Petmen nızamı (1936-jılda qabıl etilgen). Bul nızam sawda tarawındaǵı sheklewshi xızmetler, “bahalar qayshısı”, baha boyınsha kemsitiwler hám basqalardı qadaǵan etedi.
   

Ekonomikadaǵı monopoliyasıw tendenciyası básekini sheklegenlikten, mámleket salamat báseki ortalıǵın jaratıwda aktiv qatnasadı. Buǵan eki jol menen erisiledi:

1. 
   Básekilesiwshi firmalar qatarınıń keńeyiwine sharayat jaratıladı. Mámleket túrli bazarlarǵa jańa firmalardıń kirip keliwine sharayat jaratıp beredi, barlıq firmalardıń ekonomikalıq ǵárezsizligine nızam jolı menen kepillik beredi.
   
2. 
   Antimonopol (monopoliyaǵa qarsı) siyasat júrgizedi. Mámleket antimonopol ilajlardı qollanadı. Mámleket jańa firmalardıń shólkemlestiriliw hám xızmetin toqtatıw tártiplerin ápiwayılastıradı, olardı dizim ge alıwdı arzanlastıradı, olardı korrupciyadan qorǵaydı, barlıq básekilesler ushın birdey salıqlar ornatadı, birdey islew tártibin engizedi, sawda shaqapshaların bir-birine jaqın jerge jaylastıradı. Mısalı, Italiyada básekige sharayat jaratıw ushın bir túr degi yamasa orınbasar tovar satıwshı sawda orınları bir-birinen 400 metrden alıs bolmaǵan jerde jaylastırıladı, sebebi olar qarıydardıń pulı ushın jaqın turıp gúrese alıwları kerek. Mámleket óz kárxanaların menshiklestiriw jolı menen básekileslerdiń qatarı n keńeytedi.
   

3. Ózbekstanda báseki ortalıǵınıń júzege keliwi hám monopoliyaǵa qarsı

nızamshılıq

Búgingi kúnde Ózbekstanda da assosiaciyalar, konsernler, korporaciyalar, kompaniyalar formasındaǵı monopoliyalar saqlanıp qalınǵan bolıp, olar kóbinese tarawdıń ministrlikleri dárejesi hám wazıypalarına iye boladı. Ónim hám shiyki-zatlardıń ayırım túrlerin limit hám fond kórinisinde bólistiriwdiń eskishe sisteması, sonday-aq, biznesti ámelge asırıw ushın ruxsat, licenziya, sertifikatlar beriw, kelisim sıyaqlı bar bolǵan hákimshilik tosqınlıqlar monopoliyatlik tendenciyalarǵa kóbirek imkaniyat jaratadı.