Davr xarajatlari deganda, bevosita ishlab chiqarish jarayoni bilan

Davr xarajatlari
Xursandov Sohib

Davr xarajatlari deganda, bevosita ishlab chiqarish jarayoni bilan 

• Davr xarajatlari deganda, bevosita ishlab chiqarish jarayoni bilan 

bog‘liq bo‘lmagan xarajatlar va sarflar tushuniladi: boshqaruv 

xarajatlari, mahsulotni sotish xarajatlari va umumxo‘jalik ahamiyatiga 

ega bo‘lgan boshqa xarajatlar.

Korxonalarning sotish xarajatlariga quyidagilar kiradi:

• Korxonalarning sotish xarajatlariga quyidagilar kiradi:
• - tovarlami temir yo‘l, havo, avtomobil, dengiz, daryo transportida va ot-ulovda tashish xarajatlari hamda transport vositalari bekor turib qolganligi uchun to‘langan jarimalar;savdo va umumiy ovqatlanish korxonalari ishlari xarajatlari (meh­natga haq to‘lash xarajatlari; ijtimoiy sug‘urtaga ajratmalar; savdo reklamasi xarajatlari; tovarlami saqlash, ularga ishlov berish va ularni navlarga ajratish xarajatlari; tashish saqlash va sotish chog‘ida tovarlaming norma doirasida va undan ortiqcha yo‘qotilishi; o‘rash-joylash materiallari xarajatlari; mol-mulkni majburiy sug‘urta qilish xarajatlari va boshqalar);

Boshqaruv (ma’muriy) xarajatlar.Korxonalarda boshqaruv xarajatlariga quyidagilar kiradi:boshqaruv xodimlariga tegishli bo‘lgan mehnatga haq to ‘lash xarajatlari; boshqaruv xodimlariga tegishli bo‘lgan ijtimoiy sug‘urtaga ajratmalar; xizmat yengil avtotransportiga va xizmat mikroavtobusini saqlash, yollash va ijaraga olish xarajatlari;korxonani va uning tarkibiy bo‘linmalarini tashkil etish va ulami boshqarish xarajatlari; boshqaruvning texnik vositalari, aloqa uzellari, signalizatsiya vositalari, hisoblash markazlarini va ishlab chiqarishga tegishli bo‘lmagan boshqaruvning boshqa texnik vositalarini saqlash va ularga xizmat ko‘rsatish xarajatlari;

• Boshqaruv (ma’muriy) xarajatlar.Korxonalarda boshqaruv xarajatlariga quyidagilar kiradi:boshqaruv xodimlariga tegishli bo‘lgan mehnatga haq to ‘lash xarajatlari; boshqaruv xodimlariga tegishli bo‘lgan ijtimoiy sug‘urtaga ajratmalar; xizmat yengil avtotransportiga va xizmat mikroavtobusini saqlash, yollash va ijaraga olish xarajatlari;korxonani va uning tarkibiy bo‘linmalarini tashkil etish va ulami boshqarish xarajatlari; boshqaruvning texnik vositalari, aloqa uzellari, signalizatsiya vositalari, hisoblash markazlarini va ishlab chiqarishga tegishli bo‘lmagan boshqaruvning boshqa texnik vositalarini saqlash va ularga xizmat ko‘rsatish xarajatlari;

Mahsulotlarni sotish uchun qator xarajatlar qilinadiki, bozor iqtisodiyoti sharoitida ular korxonalarda sodir bo‘ladigan xarajatlarning asosiy salmog‘ini tashkil etadi. Shuning uchun ham mahsulot sotish bilan bog‘liq bo‘lgan xarajatlarni to‘g‘ri, aniq va o‘z vaqtida hisobga olish har bir korxonaning moliyaviy natijalarini aniqlashda muhim ahamiyat kasb etadi. Mahsulot realizatsiyasi bilan bog‘liq bo‘lgan xarajatlarni hisobga olish «Xarajatlar tarkibi to‘g‘risidagi Nizom»ga asosan amalga oshiriladi. Ushbu Nizomga ko‘ra quyidagi xarajatlar mahsulot sotish bilan bog‘liq bo‘lgan xarajatlar tarkibiga kiradi: mahsulotni o‘rash, saqlash, ortish, joyiga tashish (agar bu xarajatlar xaridorlar tomonidan mahsulot narxidan tashqari alohida to‘lanmasa) me’yor chegarasida reklama xarajatlari, jumladan ko‘rgazmada, yarmarkada qatnashish bevosita xaridorga yoki vositachi tashklotlarga shartnomalar, bitimlar va shunga o‘xshash boshqa hujjatlarga muvofiq tekinga beriladigan, qaytarilmaydigan mahsulot namunalarining qiymati va shunga o‘xshash boshqa xarajatlar hamda bozordagi talab va taklifni, bozorga tovarlar chiqarishni, kuzatish xarajatlari me’yor chegarasida va boshqa yondan ortiq yuqorida sanab o‘tilmagan xarajatlar. Mahsulot sotish bilan bog‘liq xarajatlarni hisobga olish va hisobdan chiqarishni sintetik schyotlarda quyidagicha aks ettirish mumkin:

• Mahsulotlarni sotish uchun qator xarajatlar qilinadiki, bozor iqtisodiyoti sharoitida ular korxonalarda sodir bo‘ladigan xarajatlarning asosiy salmog‘ini tashkil etadi. Shuning uchun ham mahsulot sotish bilan bog‘liq bo‘lgan xarajatlarni to‘g‘ri, aniq va o‘z vaqtida hisobga olish har bir korxonaning moliyaviy natijalarini aniqlashda muhim ahamiyat kasb etadi. Mahsulot realizatsiyasi bilan bog‘liq bo‘lgan xarajatlarni hisobga olish «Xarajatlar tarkibi to‘g‘risidagi Nizom»ga asosan amalga oshiriladi. Ushbu Nizomga ko‘ra quyidagi xarajatlar mahsulot sotish bilan bog‘liq bo‘lgan xarajatlar tarkibiga kiradi: mahsulotni o‘rash, saqlash, ortish, joyiga tashish (agar bu xarajatlar xaridorlar tomonidan mahsulot narxidan tashqari alohida to‘lanmasa) me’yor chegarasida reklama xarajatlari, jumladan ko‘rgazmada, yarmarkada qatnashish bevosita xaridorga yoki vositachi tashklotlarga shartnomalar, bitimlar va shunga o‘xshash boshqa hujjatlarga muvofiq tekinga beriladigan, qaytarilmaydigan mahsulot namunalarining qiymati va shunga o‘xshash boshqa xarajatlar hamda bozordagi talab va taklifni, bozorga tovarlar chiqarishni, kuzatish xarajatlari me’yor chegarasida va boshqa yondan ortiq yuqorida sanab o‘tilmagan xarajatlar. Mahsulot sotish bilan bog‘liq xarajatlarni hisobga olish va hisobdan chiqarishni sintetik schyotlarda quyidagicha aks ettirish mumkin: