•davr nashriyoti t o s h k e n t

Qo'nish uchun maxsus moslamalar

Oddiy samolyotga tez-tez oldindan tayyorlab qo'yilmagan joy: qor, 

muz,  botqoqli  tundradan  uchib  ketishga yoki  kelib  qo'nishga  to'g'ri 

keladi.  Oddiy  g'ildiraklar  buning  uchun  qo'l  kelmaydi:  ular  qulab 

tushadi.  Konstruktorlar  buning  uchun  bir  necha  xil  tipdagi  maxsus 

shassilarni  taklif  qilishdi.  Chuqur,  yumshoq  qorga  qo'nish  uchun 

apparatni  chang'ilar  bilan  jihozlash  mumkin.  Bu  bilan  muammo- 

ni  hal  qilish  mumkindek  tuyuladi,  go'yoki.  Biroq  bir  vaqtning  o'zida 

bir  necha  muammo  yuzaga  keladi.  Og'ir  samolyotga  og'ir,  mustah­

kam,  katta  chang'i  talab  etiladi,  o'z-o'zidan  ma’lumki  bunday  kat­

ta  chang'ini  parvoz  vaqtida  yig'ishtirib  bo'lmaydi  -   u  zararli  qarshi­

likni  yuzaga  keltiradi,  natijada  tezlik  pasayadi,  uzoqqa  va  balandga 

ko'tarilish  qiyinlashadi.  Ikkinchidan,  chang'ilar  bilan jihozlangan  sa­

molyot odatdagi  beton yoki grunt yotqizilgan qo'nish yo'lagiga qo'na 

olmaydi,  uning  uchun  maxsus  qor  bilan  qoplangan  aerodrom  kerak 

bo'ladi. Va nihoyat, chang'i bilan jihozlangan samolyot qorda harakat 

qilganida  uning  manyovr qilishi  qiyinlashadi:  ba’zan  mashinani  burib 

olish uchun butun  boshli  komanda talab etiladi,  ular samolyotni dum 

qismini ko'tarishadi va uni ko'pchilik bo'lib qo'lda burib qo'yishadi.

1940-yillarning  oxirida  amerikaliklar  strategik  bombardimonchi 

kuchlar  yaratdilar.  Biroq  ularni  qurollantirish  uchun  B-29  va  B-50

STATES A IR   KR C E

B -50 sam olyotining gusenitsali shassisi

---

bom bardim onchilari 

turardi,  ularga  to'liq 

yonilg‘i 

quyilganda 

ham  bu  ularning  So­

vet  Ittifoqiga  kelib 

yana  qaytib  ketishi- 

ga  yetmasdi.  Oraliq 

masofalarda  yonilg‘i 

quyib  olish  uchun 

Shimoliy  muz  okea- 

nining 

muzliklarida

joylashgan  aerodromlaridan  foydalanish  ko‘zda tutilardi.  Og‘ir bom­

bardimonchi  muzga qo'nishi va uni teshib yubormasligi  uchun  uning 

shassisining  gruntga  bo'lgan  solishtirma  bosimini  pasaytirish  talab 

etilardi.  Buning  uchun  maxsus  gusenitsali  shassi  o'ylab  topildi, 

u  odatdagi  g'ildirakka  qaraganda  anchagina  og'ir  bo'lsa  ham  par­

voz vaqtida yig'ishtirilar edi.  Gusenitsa bilan jihozlangan B-29 hattoki 

yupqa  muz  qatlamidan  ham,  tundra  yuzasidan  ham  botib  qolmas- 

dan  yoki  qulab  tushmasdan  uchib  ketishi  va  unga  kelib  qo'nishi 

mumkin edi.

Havo to ‘ldirilgan yostiqli shassi bilan 

jihozlangan « Pchyolka» A n-14 sam olyoti

Havo  to'ldirilgan  yostiqli  univer­

sal  shassi  samolyot  qorin  qismiga 

mahkamlangan 

elastik 

rezina 

aralashtirilgan  materialdan  qilin­

gan  «yubka»dan  iborat.  Uchishdan 

oldin, kompressor orqali «yubka»ga 

havo  to'ldirila  boshlanadi,  u  appa­

ratni  ko'taradi  va  samolyotni  no- 

tekis  joylardan  va  to'lqindan  ay­

lanib  o'tib,  yerdan  yoki  suvdan  bir 

necha  santimetrgacha  siljishiga 

imkon beradi.

Istalgan  tekis 

sathdan,  h a tto ­

k i suvdan uchish im kon ini 

be ru vch i  havo  to'ldirilgan 

yo stiq li  universal  shassi

1939-yilda  sove t  m uhan- 

dislari  N.  I.  Yefremov  va 

A.  D.  N adiradzelar to m o n i­

dan ishlab chiqilgan.

---