•davr nashriyoti t o s h k e n t

yengil,  tez  uchuvchi  va  avvalambor,  yaxshi  qurollangan 

boshqa  samolyot  edi.  Shunday  qilib  qiruvchi  sam olyotlar 

paydo bo'ldi.

Qiruvchi samolyotlar uchun uchuvchilar

Birinchi jahon urushi boshlarida dushman taraflarning uchuvchila- 

ri  pistoletlardan  o‘q  uzish  orqali  bir-birlari  bilan jang  qilgan  bo’lsalar, 

qiruvchi samolyotlar paydo bo'lishi  bilan  bunday aviaduellar barham 

topdi.  Qiruvchi  samolyotlar paydo  bo'lgan  kundan  boshlaboq  avia­

tsiya fanining eng so'nggi yutuqlarini o'zida mujassam qildi.  U  havo- 

da dushman tarafning  istalgan samolyotini  quvib yetishi  kerak edi -  

buning  uchun  tezlik talab  etilardi.  Havoda jang  olib  borishi  uchun  u 

turli  manyovrlarni  amalga oshirishi,  buning  uchun esa  u  bir vaqtning

o'zida  ham  mustahkam,  ham 

yengil bo'lishi lozim edi. Va niho- 

yat,  dushman  samolyotini  urib 

tushirish uchun kuchli va sama­

rali qurol talab etilardi.

«Fokker Dr.l» nemis triplani

Qiruvchi  samolyotlar  o'zi­

ning  yuz  yilga  yaqin  vaqt  da- 

vomidagi tarixi  mobaynida ko'p 

sonli  iplar  bilan  tortib  bog'lab 

qo'yilgan  tortqilaru, 

kuchsiz 

motorli  beso'naqay  monoplan- 

dan  raketalar  bilan  qurollan-

---

gan  va tovush tezligidan  ikki  ba- 

ravar tezroq ucha oladigan kuch­

li 

reaktiv 

mashinalarga 

qa­

dar  bo'lgan  uzoq  yo'lni  bo­

sib  o'tdi.  Biroq  asosiy  g'oya  -  

bu rusumdagi samolyotlarda ilm- 

fan va aviatsiya texnikasining eng 

ilg'or yutuqlarini mujassam qilish 

g'oyasi  o'zgarmay  qoldi.  Qiruv­

chi  samolyot  tumshuq  qismida 

bir ikkita kuchli pulemyot qimirla-

«Moran-J» samolyoti

maydigan qilib o'matilib qo'yilardi,  ular parrak diski ichidan o'q uzardi.

Birinchi  jahon  urushi  vaqtida  uchuvchilar  parashutga  ega  emasdilar, 

chunki  avariyaga  uchragan  yoki  urib  tushirilgan  samolyotdan  qutqaruv­

chi  ixcham qutqaruv vositalari  hali o'ylab topilganicha yo'q edi.  Samolyot 

urib  tushirilgan  bo'lsa,  uchuvchi  faqatgina  samolyot  motorini  o'chirib,

uni  qo'ndirishi  mumkin  edi.  Agar 

misol  uchun,  samolyot  konstruk­

siyasiga  shikast  yetgan  bo'lsa  va 

uni  qo'ndirishning  iloji  bo'lmasa, 

uchuvchining  hayotini  saqlab  qo- 

lishi  uchun  hech  qanday  imkoni- 

yat qolmas  edi.  Shu  sababli,  yana 

o'sha  vaqtdagi  ko'pchilik  samo­

lyotlarda  o'qqa  qarshi  zirhlash- 

ning  yo'qligi  sababli  havo  jang- 

larida  juda  ko'plab  uchuvchilar 

halok  bo'lardi.  Yerdan  otiladigan 

pulemyot  o'qlaridan  himoyalanish 

uchun  uchuvchilar ba’zida o'rindiq 

ostiga  mahkamlab  qo'yiladigan 

...cho'yan  toyQlardan  j oycjalani^  

gachaborisH -1"''- 11 

A lisher  N!

Qiruvchi sam olyot­

lardan 

foydalanish 

tak- 

tikasi  ham  ishlab  chiqildi. 

Nemis  Maks  Immelman  va 

Osvald  Belkelar  bu  sohada 

birinchilardan bo'lishdi.  Ular­

ning  har  ikkalasi  ham  juda 

zo ‘r   uchuvchilar  bo'lib,  havo 

janglarida  m ahorat  ko'rsat- 

gan  uchuvchi -   as  maqomi- 

ga  birinchilardan  bo'lib  eri- 

shishgan.  Maks  Immelman 

va  Osvald  Belkelar  jangda 

halok bo'lishgan.