Davlatiy moliya

19-MAVZU: MAHALLIY BYUDEJTLAR 

REJA: 

1. Mahalliy budjetlarning mohiyati. 

2. Mahalliy budjetlardagi moliyaviy munosabatlarni tartibga solish.

 

1. Mahalliy byudjetlarning mohiyati 

So‘nggi o‘n yilliklar davomida bir qator mamlakatlarda iqtisodiy va ijtimoiy 

jarayonlarning  hududiylashuvi  kuzatilmoqda.  Bu  jarayonlarni  boshqarish 

funktsiyalari tobora ko‘proq markaziy hokimiyat organlaridan hududiy boshqaruv 

organlariga o‘tib bormoqda. XX asrning so‘nggi yillariga kelib butun dunyoda 

davlat  tuzumi  va  boshqaruvida  demokratik  tamoyillarning  rivojlanishi 

jadallashdi.  Ko‘pgina  mamlakatlarda  demokratik  davlat  tuzumining  majburiy 

tarkibiy  qismi  –  mahalliy  o‘z-o‘zini  boshqarish  bo‘lib,  uning  mohiyatini  aholi 

qatlamlarining  o‘zi  ular  tomonidan  erkin  asosda  saylangan  vakillik  organlari 

orqali  boshqarishi  tashkil  qiladi.  Xududiy  vakillik  va  ijroiya  organlariga 

yuklatilgan funktsiyalarni to‘laqonli bajarish uchun ular ma’lum darajada mulkiy 

va moliyaviy-byudjet huquqlariga egadirlar. Bu huquqlarning amalga oshirilishi 

doirasida hududiy moliyaning o‘rni va ahamiyati oshib bormoqda. 

Bizga  ma’lumki,  mahalliy  moliya  –  O‘zbekiston  Respublikasi  mahalliy 

ma’muriy-hududiy  tuzilmalarining  naqd  va  naqdsiz  shakldagi  pul  resurslari  va 

oqimlari  yig‘indisi  bo‘lib,  mahalliy  xo‘jalik  ehtiyojlarini  normal  darajada 

ta’minlashga  hamda  mahalliy  hududdagi  aholiga  ijtimoiy-madaniy  xizmatlarni 

pul mablag‘lari bilan ta’minlashga xizmat qiladi. 

Bugungi kunda mahalliy moliya hududiy ijtimoiy-iqtisodiy siyosatni amalga 

oshirish quroliga aylanib bormoqda. 

Mahalliy moliya tizimining tarkibiga quyidagi bo‘g‘inlar kiradi:

 

1) mahalliy byudjetlar; 

2) mahalliy mahsus fondlar; 

3) mahalliy korxonalar moliyasi. 

Mahaliy  hokimiyat  organlari  faoliyatining  asosiy  moliyaviy  bazasini 

mahalliy  byudjetlar  tashkil  qiladi.  Mahalliy  byudjetlar  milliy  daromadni  ko‘p 

---

325 

pog‘onali qayta taqsimlash mahsulini aholiga etkazishning muhim kanallaridan 

biridir. Mahalliy byudjetlardan ma’lum darajada mahalliy iqtisodiyot tarmoqlari, 

hududni  obodonlashtirish,  keng  aholi  qatlamlarining  normal  hayotiy  faoliyatini 

ta’minlovchi xizmatlarni amalga oshiruvchi boshqa bir qator soha va tarmoqlar 

xarajatlari moliyalashtiriladi. 

Mamlakat  byudjet  tizimi  bo‘yicha  amalga  oshiriladigan  xarajatlarning  50 

foizidan  ko‘proq  qismi  mahalliy  byudjetlar  hisobiga  to‘g‘ri  keladi.  Mahalliy 

byudjetlar  umumdavlat  iqtisodiy  va  ijtimoiy  vazifalarini  amalga  oshirishda, 

xususan,  jamiyat  ijtimoiy  infratuzilmasini  saqlash  va  rivojlantirishga 

mo‘ljallangan umumdavlat mablag‘larini qayta taqsimlashda muhim ahamiyatga 

ega bo‘lib bormoqda.