Davlatiy moliya

2. Ixtisoslashgan moliyaviy vositachilar 

Bu  guruh  tashkilotlar  iqtisodiy  faoliyatning  o‘ziga  xos  turlarini 

rag‘batlantirish  maqsadida  tuzilgan  korxonalarni  o‘z  ichiga  oladi.  Ushbu 

korxonalar  faoliyati  moliyalashtirish  jarayonini  yengillashtiradi  yoki  ular 

muayyan guruhdagi mijozlarga har xil turdagi qarzga oid instrument (vosita)larni 

taqdim  etadilar.  Bunga  misol  tariqasida  fermerlar,  talabalar,  kichik  korxonalar, 

yangi  uylarni  sotib  oluvchilar  va  boshqalarga  qarz  beruvchi  yoki  qarzni 

kafolatlovchi davlat agentliklarini ko‘rsatish mumkin.  

Davlat  tashkilotlarining  boshqa  guruhi  bank  omonatlarining  sug‘urtasi 

uchun  tashkil  etilgan  agentliklar  sifatida  namoyon  bo‘ladi.  Ularning  asosiy 

funksiyasi moliyaviy tizimning barcha qismida yoxud uning qaysidir bir qismida 

iqtisodiy 

inqirozlarning 

oldini 

olish 

orqali 

iqtisodiy 

barqarorlikka 

ko‘maklashishdan iborat.  

Bu rejada eng yomon ssenariy bank sarosimasi hisoblanadi. Omonat-chilar, 

agar  pullarining  ishonchli  joyda  turganligi  va  istagan  paytda  ularni  qaytarib 

olishlariga ishonishsa, o‘z omonatlarini banklarda saqlashga rozi bo‘ladilar. Shu 

bilan  birga,  banklarda  nolikvid  va  riskli  aktivlar  mavjudligi  va  bu  aktivlar 

bankning omonatchilar oldidagi majburiyatlarini ta’minlash uchun xizmat qilishi 

ham ularga ma’lum. Agar omonatchilar qaysidir paytda o‘z omonatlarini to‘liq 

miqdorda qaytarib olishlariga ishonishmasa, ular sarosimaga tushib, bankka qarab 

---

246 

yugurishadi  va  birinchi  bo‘lib  navbatga  turishga  va  imkon  qadar  tezroq  o‘z 

pullarini qaytarib olishga urinishadi. 

Bu  kabi  holat  bankni  o‘z  riskli  aktivlarining  bir  qismini  pulga  sotishga 

majbur  qiladi.  Agar  omonatlarni  ta’minlovchi  aktivlar  nolikvid  bo‘lsa,  ularni 

tezroq sotish zaruriyati bankka bu aktivlarni o‘z narxidan past narxlarda sotishga 

to‘g‘ri kelishini bildiradi. Agar qaysidir bankda omonatchilar bilan hisob-kitob 

qilish  uchun  mablag‘  yetishmasa,  “yuqtirish  riski”  paydo  bo‘ladi  va  yuqorida 

keltirilgan  holat  boshqa  muassasalarda  ham  takrorlanishi  mumkin.  Biroq 

“yuqtirish” muammosi “naqdga yopishish” deb ataladigan holatda, ya’ni odamlar 

hech bir bankda omonatlarini qoldirmasdan, ularni naqd pul ko‘rinishida ushlab 

turishga  harakat  qilishgan  taqdirda  umumiy  moliyaviy  tizimga  xavf  solishi 

mumkin.