Давлат ва ҳуқуқ назарияси юридик фанлар тизимида умумий фундаментал ва ритологик фан сифатида майдонга чиқади

89.  Davlatning siyosiy tizimi. 

90.  Hokimiyat vakolatlarining taqsimlanishi prinsipi. 

91.  Cheklangan monarxiya boshqaruv shakli. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

 

42 

ASOSIY TUSHUNCHA VA ATAMALAR 

ABSOLYUT  MONARXIYA  -  davlat  boshqaruv  shakllaridan  biri 

bo’lib,  u  barcha  davlat  hokimiyati  (qonun  chiqaruvchi,  ijro  etuvchi,  sud 

hokimiyati)ning,  shuningdek  diniy  hokimiyatni  to’laligicha  monarx 

qo’lida  yuridik  va  haqiqiy  to’planishi  bilan  ifodalanadi.  Hozirgi  kunda 

dunyoda  quyidagi  absolyut  monarxiya  davlatlari  mavjud:  Bahrayn, 

Bruney,  Vatikan,  Katar,  Quvayt,  BAA,  Ummon,  Saudiya  Arabistoni.  Bu 

davlatlarning  ayrimlarida  keyingi  yillarda  Konstitusiyaviy  monarxiyaga 

o’tish  yo’lida  ilk  qadamlar  qo’yilmoqsa.  Jumladan,  Quvaytda  (1962  y.), 

BAAda  (1971  i.),  Katarda  (1972  y.),  Bahraynda  (1973  y.)  Konstitusiya 

qabul 

qilindi,  Quvayt 

va  Bahraynda  esa 

qonunchilik-maslahat 

parlamentlariga  saylovlar  ham  o’tkazildi.  Ammo  bu  islohotlar  mazkur 

monarxiyalarning  absolyutlik  xarakterini  o’zgartirmadi.  Vatikan,  Saudiya 

Arabistoni va Ummonda Konstitusiya yo’q, tegishli munosabatlar alohida 

davlat  huquqiy  hujjatlari  orqali  tartibga  solinadi  (Saudiya  Arabistonida 

Qur’on mamlakatning rasmiy Konstitusiyam hisoblanadi). Konstitusiya va 

boshqa  davlat  huquqiy  hujjatlariga  ko’ra  absolyut  monarxiyada  monarx 

bilan  birgalikda,  qonunchilik  hokimiyati  har  xil  turdagi  qonunchilik-

maslahat  organlari  (saylanadigan  yoki  tayinlanadigan)  yordamida  amalga 

oshiriladi. 

AYB  -  bu  shaxsning  o’zining  ijtimoiy  xavfli  kilmishi  va  uning 

oqibatiga  nisbatan  ruhiy  va  intellektual  munosabatining  yig’indisi 

hisoblanadi,  ya’ni  ayb  deganda  shaxsning  o’z  qilmishiga  nisbatan 

subyektiv  ruhiy  munosabati  tushuniladi.  Ayb  shaxsning  sodir  etgan 

ijtimoiy  xavfli  qilmishga  nisbatan  ruhiy  munosabatini  ifodalash  bilan 

birga, huquqbuzarlik tarkibi subyektiv tomonining yadrosini tashkil qiladi, 

biroq  to’laligicha  uni  qamrab  olmaydi.  Shu  bilan  birga  aynan  ayb 

subyektiv tomonning zaruriy belgisini ifodalab beradi va agar ayb mavjud 

bo’lmagan  taqdirda,  huquqbuzarlik  tarkibi  tuliq  mavjud  bo’lmaydi  va  bu 

yuridik  javobgarlikni  keltirib  chiqarishga  asos  bo’lmaydi.  O’z  navbatida 

ayb ikki element asosida yuzaga keladi: intellektual va irodaviy. Ularning 

ahamiyati aynan shaxsning ruhiy sog’liq holatida o’zi amalga oshirayotgan 

obyektiv  harakatlarini,  xususan,  o’z  harakat  yoki  harakatsizligining 

ijtimoiy  zararini,  ularning  oqibatlarini  (qilmish  natijasida  yuzaga  kelgan 

oqibat 

bilan 

harakat 

yoki 

harakatsizlik 

o’rtasidagi sababiy 

bog’lanishni),  ehtiyotkorlikka  ega 

bo’lish,  ya’ni  oqibat  yuzaga  kelishidan  oldin  ular  haqida  ma’lum  bir 

darajada taxmin kila olish, shuningdek, ayrim xolatlarda o’ta yuqori diqqat 

---

 

43 

e’tibor va ruhiy kuch talab kilinayotgan tajriba, bilim darajaga ega bo’lish 

(intellektual holat), maqsadga erishish, oqibat kelib chiqishi uchun harakat 

qilish  yoki unga nisbatan  befarq  munosabatda  bo’lish,  u yoki bu  oqibatni 

kelib  chiqishini  istamaslik  (irodaviy  xolat),  o’z  hissiyotlarini  ifoda  etish, 

emosional holatlarni baholay olish va uni anglashda ifodalanadi.