Davlat uzb p65

kasb-hunarga oid so‘zlar
hisobla-
nadi. Bunday so‘zlar qaysi hududda yashashidan qat’i
nazar, bir xil kasb egalariga tushunarli bo‘ladi. Masa-
lan, 
daska
(kulollar xom idishlar ichini dasmollashda
suv quyib ishlatadigan sopol idish), 
jo‘sha 
(tog‘dan
olinadigan qizil kesak), 
volash
(loyni ochib-yorib to-
zalash) kabi so‘zlar kulollargagina tushunarlidir.
Kasb-hunarga xos so‘zlarning asosiy qismini shu
sohaga oid atama (termin)lar tashkil etadi. 
Atamalar
fan, texnika, madaniyat kabi sohalardagi aniq chega-
ralangan tushunchalarni ifodalaydigan bir ma’noli so‘z
va so‘z birikmalaridir. Atamalar qo‘shimcha ma’no
jilolariga ega emas. Atamalarning ko‘pchiligi boshqa
tillardan o‘zlashgan so‘zlardan iborat. 
Masalan: advokat,
argon, dialog, debitor, grant, modul, metr, test, tormoz, mar-
keting
kabilar.
50- topshiriq. 
Biror fan bo‘yicha darsligingizdan muayyan parcha-
ni o‘qing. Bevosita shu fanga oid atamalarni ajratib, ma’nosini
lug‘at asosida izohlang.
46- mashq.
Matnni o‘qing. Sohaga oid atamalar qo‘llangan
gaplarni ko‘chirib oling, qavs ichida atamaning ma’-
nosini yozing.
Bir xil ma’noli ifodalarni nutqda ortiqcha kiritish man-
tiqiylikning buzilishiga sabab bo‘ladi. Bir xil ma’noli birdan
ortiq ifodalar pleonazm deb yuritiladi: 
men, o‘zim; shu bu-
gun, bugundan boshlab 
kabi. Mantiqiy aloqalar va munosa-
batlarni ifodalashning muhim vositalaridan biri kirish so‘z,
kirish birikmalar, yordamchi so‘zlar, bog‘lovchilar, yuk-
lamalar hisoblanadi. Ulardan to‘g‘ri foydalanish yaxshi
nutq yaratishning garovi sanaladi. Gaplar orasida mantiqiy-
likning buzilishiga sabab sifatida quyidagilarni ko‘rsatsa
bo‘ladi:
1. Gaplarni bir-biriga bog‘lashda yuz beradigan xatolar.
2. Bir fikrdan boshqasiga o‘tishda yuz beradigan xatolar.
3. Matnni xatboshilarga ajratishda xatolarga yo‘l qo‘yish.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

75
4. Matnni mantiqiy shakllantirish, sintaktik qurilmalarni
tanlashda yuz beradigan xatolar.
Har bir gapda nisbatan tugallangan qandaydir fikr ifo-
dalangan bo‘ladi. Avvalgi gaplarda ifodalangan fikrni keyingi
gapda ifodalangan fikr, odatda, yo rivojlantiradi, yoki ular-
dan kelib chiqadigan fikrlarni xulosalaydi. Shunday ekan,
keyingi gapni oldingi gap bilan to‘g‘ri bog‘lash muhimdir.
Gaplar bir-biri bilan xilma-xil sintaktik vositalar orqali
bog‘lanadi.
Ixtisoslikka oid so‘zlarni nutqda to‘g‘ri tanlash va
qo‘llash ham nutq madaniyatining, ham kasbiy bilim-
donlikning muhim sharti hisoblanadi.