Davlat universiteti «O„zbek xalq og„zaki ijodi»

g) YOrg’ichoq qo’shiqlari
. YOrg’ichoq deb atalgan qo’l tegirmonini kuni 
bo’yi aylantirish mashaqqatli mehnat. Bug’doy, arpa, jo’xori, tariqni un qila turib 
aytiladigan qo’shiq mehnat kishisiga hamroh. Og’ir toshning g’o’ldirab, bir joyda 
aylanib turishi ohangida to’qilgan qo’shiqlar ham vazmin, ham cho’zib aytiladigan 
bo’ladi: 
YOrg’ichoq torta-torta toldi qo’lim, 
Ikki tosh orasida qoldi qo’lim. 

---

d) Sog’im qo’shig’i
. Sigir, qo’y, echki, biya, tuyalarni sog’ishda erkalash 
ohangida aytiladigan qo’shiqlarni sog’im qo’shiqlari deyiladi. Sigir sog’ish bilan 
bog’liq qo’shiqlar – «ho’sh-ho’sh» yoki «ho’shim» deyiladi. Ular ham boshdan-
oyoq govmish sigirga murojaat shaklida to’qilgan bo’lib, sutli sigir mehnat ahli 
ro’zg’orini to’kin qiladigan xazina deb ardoqlanadi, sog’ish paytida silab-siypab 
aytilgan qo’shiq govmishni iydiradi: 
Saralab eding o’tingni, ho’sh-ho’sh, 
Iyib bergin sutingni, ho’sh-ho’sh, 
Olmazor buloq o’ting bor, ho’sh-ho’sh, 
Oqar buloq suting bor, ho’sh-ho’sh. 
e) Hunarmandchilik qo’shiqlari
. O’zbek xalq qo’shiqlari orasida 
hunarmandchilik qo’shiqlari anchagina salmoqli o’rin egallaydi. Bunday 
qo’shiqlarda hunarmand yoki kosibning uzoq tarixiy sharoitlardagi moddiy va 
ma`naviy hayoti, ichki ruhiy kayfiyati ibtidoiy ish qurollari tufayli tug’ilgan 
mehnat mashaqqati bilan qo’shilib tasvirlanadi: 
Bo’z to’qiymiz qirog’ini o’xshatib, 
Moki otaman dastginamni qaqshatib, 
Bozordagi shoyilardan yaxshi etib, 
Nafisdan o’xshagan bo’zim yaxshidir. 
2. Mavsum-marosim va urf-odat qo‟shiqlari
. Insonning yashash va hayot 
kechirish tarzi, yilning to’rt fasli, mehnat oylari, bayramlar, urf-odatlar, 
marosimlar, mavsumiy ish-harakatlar bilan bog’liq ravishda juda ko’p qo’shiqlar 
yaratilgan. Marosimlar, odatlar, turli-tuman bo’lganidek, bularga bag’ishlangan 
qo’shiqlar ham xilma-xildir: boychechakning ochilishi, yangi yil – navro’zning 
kelishi, bahor yomg’iri, laylak kelishi, ekinlarning pishishi, xirmon quvonchi, 
donlarni qushlardan saqlash singari voqealarga qo’shiq bag’ishlangan. Qo’shiqlar 
xalqning oila bayramlarini, marosimlarini bezab kelgan. Mavsum va marosim 
bayramlarida kishilar o’yin-kulgi qilgan, dam olishgan, yangi mehnat faoliyatiga 
ilhomlanganlar.
a) Alla
. Bolalarni uxlatish vaqtida onalar tomonidan kuylangan qo’shiqlar 
alla deb ataladi. O’tmish alla qo’shiqlarida zahmatkash, mushtipar, ezilgan mazlum 
sharq onasi obrazi gavdalanadi. Uning betinim xatti-harakati, beminnat mehnati 
tufayligina murg’ak go’dak ulg’ayadi, voyaga etadi.
b) YO, ramazon
. eski yil kalendaridagi ramazon oyida bolalarning (ilgarigi 
zamonda kattalarning ham) hovlima-hovli yurib aytadigan qo’shiqlari edi. 
v) Sus xotin
. Qurg’oqchilik munosabati bilan yomg’ir chaqirish marosimida 
aytiladigan «Sus xotin», «Talabi boron» («YOmg’ir talab») qo’shiqlari turli irimlar 
qadimdan qolgan animistik tushunchalar bilan bog’langan.

---