Davlat tilida ish yuritish

Mustahkamlash uchun savol va topshiriqlar: 
 
1.
 
Shaxsiy hujjatlar tashkillashda qanday til birliklaridan foydalaniladi.  
2.
 
So‘rovnomaning leksik-uslubiy xususiyatlarini bilasizmi? 
3.
 
Shaxsiy hujjatlarda sifatlardan foydalaniladimi? Misollar keltiring? 
4.
 
Tarjimai hol yozing va uni leksik-uslubiy jihatdan tahlil qiling. 
 
 
 
 

---

 
98 
27- MAVZU: TAVSIFIY MATNLARNING LEKSIK-USLUBIY 
BELGILARI. TAVSIFNOMA VA TAVSIYANOMA MATNLARI  
 
REJA: 
1.
 
Tavsifiy matnlar haqida ma’lumot. 
2.
 
Tavsifiy matnlarning leksik-uslubiy xususiyatlari. 
3.
 
Tavsifnomaning tarkibiy qismlari. 
4.
 
Tavsifnoma yozish. 
 
Tayanch  so‘z  va  iboralar: 
til  xususiyati,  tavsifnoma  leksikasi,  ixchamlik, 
puxtalik,  to‘g’rilik,  xolislik,  mehnat  faoliyati,  fazilatlari,  to‘g’riso‘z,  halol, 
mehnatkash, bilimli, tajribalarga ega, axloqan pok.  
 
Biz 
hayotiy 
faoliyatimizda 
tavsifnoma, 
tavsiyznoma, 
rezyume, 
xarakteristika,  tavsifiy  tavsiya,  tushuntirish  xati  kabi  hujjatlarni  hamda  ishno, 
maqola  kabi  publitsistik  uslubdagi  matnlatni  ko‘rganmiz.  Masalan,  o‘qish  yoki 
ishga kirayotgan paytimizda albatta oldingi ish yoki o‘qish joyimizdan tavsifnoma 
olganmiz.  Yoki    badiiy  asarlar  matnida  biror  kishi,  joy  tasbiri,  voqea-hodisa 
qanday  yuz  bergani  haqida  o`qiganmiz.  Bundan  matnlar  tavsifiy  matn 
hisonlanadi.  Keng  ma’nodagi  tavsifiy  matnlarda  so‘zlovchi  yoki  yozuvchi  biror 
shaxsning  faoliyati  va  fazilatlari  haqida,  bo‘lib  o‘tgan  viqea-hodisalarni  qay 
tarzda  yuz  berganligi  haqida,    joy  tasviri  va  tavsifi  haqida  ma’lumot  beradi. 
Demak,  ma’lum  voqea-hodisalarga,  narsa  va  shaxslarga  oid  fikr-mulohaza 
bildirish,  ularni  zarur  dalillar  bilan  ta’riflash,  isbotlash,  asoslash  tavsifiy 
matnlarning asosiy xususiyatidir.  
Ish yuritish sohasida rasmiy-idoraviy uslubdagi tavsiy matnlar–tavsifnoma, 
tavsiyanoma, rezyumelardan keng foydalaniladi.   
Rasmiy-idoraviy uslubdagi tavsifiy matn yozishda ham boshqa uslublardagi 
kabi uuyushiq bo‘laklar, ajratilgan gap bo‘laklari, atov gaplar, qo‘shma gaplardan 
foydalanadi.  Masalan,  “  Umarov  R. 
o‘qimishli,  odobli,  madaniyatli
  kishidir”. 
Ushbu  gapda  aniqlovchi  yushib  kelmoqda.  Shuningdek,  unda  sifat  (
o‘qimishli, 
odobli,  madaniyatli
)lar  qatnashmoqda.  “
Jamoa  uning  kelajakda  yaxshi  xodim 
bo‘lishiga  ishonch  bildiradi  va  uni  ushbu  vazifaga  tavsiya  qiladi.
  Bu  gap  teng 
bog’lovchili  qo‘shma  gapga  mansub.  Bu  kabi  xususiyatlar  tavsifnomalarning 
deyarli barchasida mavjud.  
Bundan tasqari rasmiy doiradagi tavsifiy matnlarda tayyor qoliplardan ham 
foydalanadi.  Masalan,  barcha  tavsifiy  matnlarda  avval  tavsiflanuvchining 
familiyasi, ismi, tug’ilgan yili, ma’lumoti, mutaxassisligi, keyin o‘qish va mehnat 
faoliyati, so‘ngra fazilatlari sanaladi.   
 
Shuningdek  tavsifiy  matnlarda  kishi,  narsa,  joy,  voqealarning  belgi-
xususiyatlarini  bildiruvchi  sifarlar,  atamalar,  modal  so‘zlar,  fe’lning  sifatdosh, 
harakat nomi, ravishdosh shakllari ko‘p ishlatiladi.Tavsifiy matnlar badiiy, ilmiy, 
publitsistik  va  rasmiy-idoraviy  uslubda  yoziladi.  Ammo  ish  yuritishda  rasmiy-
idoraviy  uslubga  xos  bo‘lgan  matn  ishlatiladi.  Bular  tavsifnoma,  tavsiyanoma, 
rezyumelardir.    

---

 
99 
Tavsifnoma  bir  shaxsning  mehnat va  ijtimoiy  faoliyati, shuningdek, uning 
o‘ziga xos xislat va fazilatlarini aks ettiruvchi rasmiy hujjatdir. 
Tavsifnoma  muassasa,  korxona,  tashkilot  rahbariyati  va  jamoat 
tashkiloti(kasaba  uyushmasi,  xotin-qizlar  qo‘mitasi  ,)  tomonidan  xodimga  bir 
qancha  maqsadlar  –  xorijga  chiqish,  o‘qishga  kirish,  lavozimga  tayinlanish,  
sudlarda  shahodatlantirish  va  boshqa  hollarda  beriladi.  Unda  xodimning 
jamoatchilik  va  xizmat  faoliyati,  uning  ishchanligi  va  boshqa  axloqiy  sifatlari 
ko‘rsatiladi. 
Tavsifnomaning zaruriy qismlari quyidagilardan iborat bo‘ladi: 
1. Tavsiflanayotgan shaxs haqida asosiy ma’lumotlar: 
a)  familiyasi,  ismi  va  otasining  ismi;  b)  tug’ilgan  yili;  v)  milati;  d)