Davlat ijroiya xokimiyat organlari, ularning Konstitutsiyaviy asoslari. RyeJA

17.5.Fukarolarning uzini uzi boshkarish organlarining tuzish tartibi va vazifalari
Prezident I.A.Karimov Uzbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining bir yilligidagi yigilishda «posyolka va ovullar, maxallalar uzini-uzi boshkarish asosida ish yuritadi»,- deb ta’kidlagan edi.
«Fukarolarning uzini-uzi boshkarish organlari tugrisida»gi konun yangi taxrirda 1999 yil 14 aprelda kabul kilindi. Ushbu konunga kura uzini-uzi boshkarish organlarini ikki boskichda: oldin yangi kishlok, shaxar va ovullar tuzib, undan keyin shaxardagi maxallalarda oldingi maxalla kumitalari urnida tuzilishi belgilandi.
Uzini-uzi boshkarish organlarining saylash tartibi, faoliyatini tashkil etish xamda vakolat doirasi konun va uzini-uzi boshkarish organlari saylov tugrisidagi Oliy Majlis karori bilan belgilanadi.
Uzini-uzi boshkarish xar kanday demokratik tuzumning asosini tashkil etadi. Uzini-uzi boshkarish organlari amaliy ish olib borishi uchun yigin raisi (oksokol)ni va uning maslaxatchilarni saylaydi. Bu saylov «Fukarolar yigini raisi (oksokoli) va uning maslaxatchilari saylovi tugrisidagi konun asosida amalga oshiriladi.
Fukarolar shaxarchalar, kishloklar, ovullar va maxallalarda uzini-uzi boshkarishga doir uz konstitutsiyaviy xukukini fukarolarning saylov xukuklari kafolatlariga muvofik fukarolar yiginlari orkali amalga oshirishi konunda belgilangan.
Fukarolarning uzini-uzi boshkarishiga doir xukuklarini cheklash takiklanadi. Fukarolarning uzini-uzi boshkarish organlari faoliyatining asosiy printsiplari kuyidagilardan iborat:
-demokratizm
-oshkoralik
-ijtimoiy adolat
-insonparvarlik
-maxalliy axamiyatga molik masalalarni yechishda mustakillik
-jamoatchilik asosidagi uzaro yordam.¹²
Davlat xokimiyati va boshkaruv organlari fukarolar uzini-uzi boshkarish organlarining shakllanishi va rivojlanishi uchun Zarur shart-sharoitlar yaratadilar, ularning ishlariga aralashishga yul kuymaydilar, fukarolarga uzini-uzi boshkarishga doir xukuklarni amalga oshirishga kumaklashadilar.
Fukarolarning uzini-uzi boshkarish organlari kuyidagilardir:
-shaxarcha, ovullar va kishlok , maxala fukarolarining yigini
-fukarolar yiginining kengashi
-fukarolar yigini faoliyatining asosiy yunalishlari buyicha komissiyalari
-fukarolar yigining taftish komissiyasi
-ma’muriy komissiya.
Fukarolarning uzini-uzi boshkarish organlari maxalliy davlat xokimiyati organlari tizimiga kirmaydi. Ular yuridik shaxs xukuklaridan foydalanadilar.
Fukaro yigini-bu fukarolar uzini-uzi boshkarishning yukori organi bulib, axolii manfaatlarini ifodalash va uning nomidan tegishli xududda amal kiluvchi karorlar kabul kilish xukukiga egadir.
Fukarolar yiginida un sakkiz yoshga tulgan va shaxarcha, kishlok, ovul va maxala xududida doimiy yashayotgan shaxslar katnashadilar.
Xozirgi kunda axoliga maxalla orkali ijtimoiy yordam kursatish mexanizmi muvoffakiyatli ishlab turibdi. Bu xolat axolining maxallaga bulgan e’tiborini yanada oshirdi. Fukarolarning uzini-uzi boshkariщ organlari faoliyatiga yakindan kumaklashuvchi «Maxalla» xayriya jamgarmasi faoliyat kursatmokda. Bu borada Vazirlar Maxkamasining Respublika «Maxala» xayriya jamgarmasi faoliyatini tashkil etish masalalari tugrisidagi, 1993 yil 1 dekabrda Uzbekiston Respublikasi Vazirlar Maxkamasining 583-sonli «Respublika «Maxalla» xayriya jamgarmasining faoliyatini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari tugrisidagi karori kabul kilingan.
Fukarolarning faolligini oshirish yuli bilan xukukiy demokratik davlat kurish jarayonini jadallashtirish, fukarolarning uzini-uzi boshkarish organlarining davlat boshkaruvi tizimining ayrim vakolatlarini bajarishga kengsh yul ochish, osoyishtalikni ta’minlash, xukuk-tartibotni mustaxkamlashda davlat idoralari bilan fukarolarning uzini-uzi boshkarish organlarining xamkorlikda ish olib borishini ta’minlash, axolini uzaro xamjixatligini oshirish maksadida «Maxala posboni» jamoat tuzilmalari tugrisidagi Nizom ishlab chikildi va Vazirlar Maxkamasining 1999 yil 19 apreldagi 180-karori bilan tasdiklandi.
Uzbekiston Respublikasini ijtimoiy-iktisodiy rivojlantirish, mamlakatimizda soglom avlodni tarbiyalashga munosib xissa kushish, fukarolarning oilada va maxallalarda tinch-osoyishta xamda xamjixatlikda yashashlarini ta’minlash, oilaviy kelishmovchiliklarni tinch yul bilan xal etish, soglom turmush tarzini keng targib-tashvik kilish maksadida «Fukarolarning uzini-uzi boshkarish organlari xuzuridagi yarashtirish komissiyalari tugrisida»gi Nizomi ishlab chikilib, Vazirlar Maxkamasi tomonidan tasdiklangan. Bundan tashkari 2003 yil «Obod maxalla yili» deb e’lon kilingan. Respublika Prezidenti I.A.Karimov Fukarolarning uzini-uzi boshkarishi xakida, « Xar kaysi inson, xar kaysi xonadon xayotida, davlat va jamiyat boshkaruvida, odamlarning boshini kovushtirish, turar joylarda tartib-intizomni mustaxkamlashda, uzini-uzi boshkarish tizimini joriy kilishda maxallaning roli, axamiyati va moxiyati kundan kunga oshib borayotganini barchamiz kurib turibmiz.
SHu bois, maxallaning xayotimizdagi mavkei yuksak, uning konuniy, xukukiy asoslari xar tomonlama mustaxkam bulib rivoj topsa, bu idorani jamiyatimiz siyosiy-iktisodiy va ma’naviy xayotining ajralmas bir kismi, kuyi boshkarish tizimi sifatida nechogli kuchaytirsak, Buning uchunbarcha moddiy-moliyaviy sharoitlarni maksadlarga erishish yulida katta kadam buladi», degan edi uz ma’ruzasida.¹³
Uzbekiston Respublikasi viloyatlar shaxar, tumanlar mikyosida tashkil etiladigan fukarolarning uzini-uzi boshkarish ishlari buyicha oksokollar Kengashi muvofiklashtirish vazifasini bajaradi. Fukarolarning uzini-uzi boshkarish faoliyatida Oksokollar Kengashi xam muxim urin tutadi. U 1999 yil noyabr oyida Respublika Oksokollar Kengashi tuzildi va tarkibi belgilandi. Uzbekiston «oksokollar Kengashi» va Respublika «Maxalla» jamgarmasi fukarolarning uzini-uzi boshkarish organlari faoliyatini yanada tugri yulga kuyishda moddiy va ma’rifiy jixatdan kumaklashmokda.
Uzini uzi boshkarish organlari moliyaviy resurslari xalk deputatlari tuman va shaxar Kengashlari tomonidan ajratiladigan byudjet mablaglaridan, fukarolar va mexnat jamoalarining ixtiyoriy xayr-exsonlaridan, xayriya jamgarmalari va maxalliy xokimiyat tomonidan ajratib beriladigan mablaglardan tashkil topadi.
Uzini-uzi boshkarish organlarining moliyaviy mablaglari bankdagi mustakil xisob rakamlarida saklanadi, ular tomonidan mustakil tasarruf etiladi va olib kuyilishi mumkin emas.
Konunga muvofik uzini-uzi boshkarish organlarining moliyaviy karorlari, shuningdek rais (oksokol)ning xatti-xarakatlari ustidan sud tartibida shikoyat kilinishi mumkin.
XULOSA.
Xulosa kilib aytish mumkinki, Uzbekiston Respublikasida Ijro etuvchi davlat xokimiyat organlari davlat boshkaruvida asosiy markazda turadi. SHuning uchun xam ular faoliyatining asosi Uzbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi xisoblanadi.
Konstitutsiya asosida davlat ijroiya xokimiyat organlarining xar biri faoliyatini belgilab beruvchi xukukiy xujjatlar kabul kilingandir. Uzbekiston Respublikasi Prezidenti Konstitutsiya asosida, Uzbekiston Respublikasi Vazirlar Maxkamasi «Uzbekiston Respublikasining Vazirlar Maxkamasi tunrisida»gi, Xokimliklar «Maxalliy davlat xokimiyat organlari tugrsida»gi, shaxarcha, ovullar, kishlok va maxallalar «Fukarolarning uzini-uzi boshkarish organlari tugrisida»gi konun asosida faoliyat yuritib, xukuklar, vakolatlar va majburiyatlarga ega buladilar.
Maxalliy organlar xakida gapirishda Prezidentimizning kuyidagi gaplarini eslamay bulmaydi: «Bizning xayotimizni tebratadigan shunday bir soxa borki, uni xech kanday konun yoki rasmiy xujjat bilan chegaralab belgilab bulmaydi. Bu soxa bevosita odamlarning ma’naviyati, ruxiy dunyosi va mafkuraviy ongi xamda tafakkuri bilan boglikdir.
SHu jumladan, bir joyda yashayotgan odamlarning uzaro alokalari, oila munosabatlari deysizmi, kuni-kushnichilik deysizmi, kuda–andachilik deysizmi-bularning barchasi goyat uziga xos sirli bir olam.
Bu xakda kup gapirish mumkin, shuning uchun xam SHark olamida, islom falsafasida odamlarning maxalla, ya’ni jamoa bulib yashashida, jamiyat xayotida tinchlik osoyishtalikni saklashda mexribonlik, shafkat va muruvvat nakadar katta urin tutganini anglash mumkin.»¹⁴ Xakikatdan xam maxalla xakida juda kup ijobiy fikrlarni aytish mumkin. Ota-bobolarimiz «Otang-maxalla, onang –maxalla» degan xikmatlarida juda katta ma’no bor. SHu bois biz xam muntazam talabalarga odob-axlok, shariat koidalaridan kelib chikkan xolda davlat boshkaruv organlari faoliyati, ularning funktsiyalaridan vujudga keladigan majburiyatlarga ijobiy karashni urgatishga xarakat kilamiz. Bundan tashkari jamoa joylarida uzini tutish, jamoat ishlariga faol katnashish kabilarni ular ongida shakllantirishga xarakat kilmokdamiz.