Davlat ijroiya xokimiyat organlari, ularning Konstitutsiyaviy asoslari. RyeJA

Davlat ijroiya xokimiyat organlari, ularning Konstitutsiyaviy asoslari.
RYeJA.
17.1.Uzbekistonda Prezidentlik boshkaruvi tushunchasi.
17.2.Uzbekiston Respublikasi Prezidentining faoliyati va uning Konstitutsiyaviy vakolatlari.
17.3. Uzbekiston Respublikasining Vazirlar Maxkamasi, uning faoliyat yuritish tartibi.
17.4.Maxalliy davlat xokimiyati organlarining Konstitutsiyaviy asoslari
17.5.Fukarolarning uzini-uzi boshkarish organlarini tuzish tartibi va vazifalari


17.1.Uzbekistonda Prezidentlik boshkaruvi tushunchasi.
Prezidentning davlat markaziy organlari tizimida tutgan urni davlat boshkaruvining shakliga boglik. Agar mamlakatda davlat boshkaruvining parlamentar respublika turi urnatilsa, bu xolda Prezident fakat davlat boshligi vazifasini bajaradi va u ijroiya xokimiyatiga raxbarlik kila olmaydi. SHuning uchun xam boshkaruvning parlamentar respublika sharoitida Prezident davlat organlari tizimida markaziy urinni egallaydi.
Boshkaruvning Prezidentlik respublikasi shaklidagi davlatlarda esa respublika Prezidenti davlat va ijro etuvchi xokimiyat boshligi xisoblanadi. u davlat organlari tizimida markaziy urinni egallaydi.
Boshkaruvning Prezidentlik respublika shakli xozirgi kunda yirik rivojlangan mamlakatlarda AKSH, Frantsiya, Lotin Amerikasidagi aksariyat davlatlarda va shuningdek, rivojlanayotgan respublika shaklidagi mamlakatlarning kariyib barchasida urnatilgan.
Mustakil Respublika davlat boshligisiz yashay olmaydi, chunki prezidentlik instituti mustakillikning asosiy belgilaridan biridir. SHuning uchun barcha xorijiy mamlakatlar Konsititutsiyalarida Prezident lavozimi bush kolgan vaktda uning urnini tuldirish masalasi konunda mustaxkamlangan, turli davlatlarda bu masala turlicha xal etiladi. CHunonchi vitse-prezident lavozimi mavjud davlatlarda bush kolgan prezident lavozimini keyingi navbatdagi saylovlargacha vitse-prezident egallaydi. Navbatdan tashkari saylovlar utkazilishi, Italiya va Frantsiya respublikalarida bu lavozimni egallovchi shaxs etib Parlament Oliy palatasi Raisi, Avstriya va Finlandiyada esa xukumat boshligi bulishi mustaxkamlangan. Agar prezident lavozimini bush bulsa, bu muddatda prezident saylash uchun umumxalk Prezident saylovi utkaziladi.
Ma’lumki, Uzbekiston Respublikasi sobik ittifok respublikalari orasida birinchi bulib, boshkaruvning prezidentlik shaklini joriy kildi. Prezidentlik instituti Uzbekistonda 1990 yil martida «Uzbekiston SSR Prezidenti lavozimini ta’sis etish va Uzbekiston SSR konstituttsiyasiga uzgartirish vakushimchalar kiritish tugrisida»gi konun bilan kiritildi. Oliy Sovet X11 chakirik birinchi sessiyasida Uzbekiston Prezidenti etib I.A.Karimov saylandi. SHundan sung 1991 yil 29 dekabr va 2000 yil 9 yanvarda tugridan-tugri umumxalk Prezidenti saylovlari utkazildi.
«Prezident» tushunchasi konstitutsiyaviy-xukukiy ma’noda davlat boshligini anglatadi. SHuning uchun bu institut jaxon davlat-xukukiy amaliyotida yaratilgan edi. Uning bunday roli Prezidenti bulgan xar kanday zamonaviy demokratik respublikaga xosdir. Prezident davlatni jipslashtirishi, davlat xokimiyati mexanizmining barkarorligi va xarakatchanligini ta’minlashi lozim.¹
Uzbekiston Respublikasi Konstitutsiyasiga muvofik, «Uzbekiston Prezidenti davlat va ijroiya xokimiyat boshligidir.»² Ijro xokimiyatiga bevosita iktisodiyotga, ijtimoiy va ma’naviy soxalarga boshchilik kilish yuklatilgan. Buning uchun unga kursatma, farmoyish beruvchilik funktsiyalari takdim etilgan. Ijro xokimiyatiga konunlarni ijro etish yuklangan, bu xokimiyatning nomi shundan kelib chikkan. Ijro xokimiyati murakkab bir-biriga buysinadigan davlat organlari tuzilmalari orkali amalga oshiriladi. Unga Uzbekiston Respublikasining Vazirlar Maxkamasi yetakchilik kiladi.
Uzbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining X1X-bobi Uzbekiston Respublikasi Prezidenti deb nomlanadi. Bu bob 9-ta moddani uz ichiga oladi.
Konstitutsiyamizning 90-moddasida, «Uzbekiston Respublikasi Prezidenti lavozimiga uttiz besh yoshdan kichik bulmagan, davlat tilini yaxshi biladigan, bevosita saylovgacha kamida 10 yil Uzbekiston xududida mukim yashayotgan Uzbekiston Respublikasi fukarosi saylanishi mumkin. Ayni bir shaxs surunkasiga ikki muddatdan ortik Uzbekiston Respublikasining Prezidenti bulishi mumkin emas, Uzbekiston Respublikasining Prezidenti Uzbekiston Respublikasining fukarolari tomonidan umumiy, teng va tugridan-tugri saylov xukuki asosida yashirin ovoz berish yuli bilan yetti yil muddatga saylanadi. Prezidentni saylash tartibi Uzbekiston Respublikasining konuni bilan belgilanadi»³ deb kayd etilgandir.
Respublika Prezidentining uzi xukumat tarkibini tuzadi, uning faoliyatiga bevosita raxbarlik kiladi. Xukumat va uning a’zolari Prezident oldida xisobot beradilar. Respublika Prezidenti davlat va millatning mushtarak birligi ramzidir. Mazkur sifatda Prezident Uzbekiston Respublikasining suvereniteti, xavfsizligi va xududiy yaxlitligini muxofaza etish, fukarolarning xukuk va erkinliklariga, Konstitutsiya va konunlariga rioya etilishining kafilidir. U davlat konun chikaruvchi va ijroiya organlarining baxamjixat ishlashini ta’minlaydi. Respublika Prezidenti davlat va ijroiya xokimiyatlarining boshligi sifatida Respublika konstitutsiya va konunlariga asoslanib xamda ularni ijro etish yuzasidan respublikaning butun xududida majburiy kuchga ega bulgan farmonlar, karorlar va farmoyishlar chikaradi.⁴