Davlat ijroiya xokimiyat organlari, ularning Konstitutsiyaviy asoslari. RyeJA

17.2.Uzbekiston Respublikasi Prezidentining faoliyati va uning Konstitutsiyaviy vakolatlari.
Uzbekiston Respublika Prezidenti bevosita saylovchilar tomonidan saylanadi va uning daxlsizligi konun bilan mustaxkamlanadi. Saylangan Prezident Uzbekiston Respublikasi Oliy Majlisi oldida kuyidagi kasamyodni kabul kilgan paytdan boshlab uz lavozimiga kirishgan xisoblanadi:
«Uzbekiston xalkiga sadokat bilan xizmat kilishga, respublikaning Konstitutsiyasi va Konunlariga kat’iy rioya etishga, fukarolarning xukuklari va erkinliklariga kafolat berishga, Uzbekiston Respublikasi Prezidenti zimmasiga yuklatilgan vazifalarni vijdonan bajarishga tantanali kasamyod kilaman».⁵ Uzbekistonda I.A.Karimov birinchi bulib kasamyod kabul kildi. Agar bir fukaro ikkinchi marta xam Prezident etib saylansa, kayta kasamyod kabul kiladi.
Prezident Konstitutsiyaga binoan uz vazifasini bajarib turgan davrda boshka xak tulanadigan lavozimni egallashi yoki vakillik, konun chikaruvchi organlarning deputati bulishi mumkin emas. Bunday xolat respublika Prezidentining ijro etuvchi xokimiyatni boshkarishidan va xokimiyat bulinishi printsipiga asosan, konun chikaruvchi xokimiyatdan mustakil bulishi kerakligidan kelib chikadi.
Uzbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi Uzbeksiton Respublikasi Prezidentiga uning davlat xokimiyati organlari tizimidagi urniga mos kuplab vakolatlarni beradi. Prezident fakat Uzbekiston Respublikasi Konstitutsiyasida urnatilgan doiralardagina faoliyat yuritadi. Prezidentning Konstitutsiyaviy vakolatlari davlat va jamiyat xayoti faoliyatining eng muxim soxalarini kamram oladi.
Prezidentning asosiy vazifalari-davlatning birligini mamlakat ichida va tashkarisida namoyon kilishdir.
Prezident vakolatlarining kulami uning davlat va ijro xokimiyatining boshligi ekanligidan kelib chikadi.

• 
  fukarolarning xukuklari va erkinliklariga, Uzbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi va konunlarga rioya etilishining kafilidir;
  
• 
  Uzbekiston Respublikasining suveriniteti, xavfsizligi va xududiy yaxlitligini muxofaza etish, milliy davlat tuzilishi masalalariga doir karorlarni amalga oshirish yuzasidan zarur chora tadbirlar kuradi;
  
• 
  mamlakat ichkarisida va xalkaro munosabatlarida Uzbekiston nomidan ish kuradi;
  
• 
  muzokaralar olib boradi xamda Uzbekiston Respublikasining shartnoma va bitimlarini imzolaydi, respublika tomonidan tuzilgan shartnomalarga, bitimlarga va uning kabul kilingan majburiyatlarga rioya kilishni ta’minlaydi;
  
• 
  uz xuzurida akkreditatsiyadan utgan diplomatik xamda boshka vakillarning ishonch va chakiruv yorliklarini kabul kiladi;
  
• 
  Uzbekiston Respublikasining chet davlatlardagi diplomatik va boshka vakillarni tayinlash uchun nomzodlarni Uzbekiston Respublikasi Oliy Majlisining senatiga takdim etiladi;
  
• 
  Uzbekiston Respublikasi Oliy Majlisining palatalari kurib chikish va tasdiklashi uchun Uzbekiston Respublikasi Bosh vaziri nomzodining takdim etadi va lavozimidan ozod etadi;
  
• 
  Uzbekiston Respublikasi Bosh vazirining takdimiga binoan Uzbekiston Respublikasi Vazirlar Maxkamasi a’zolarini tasdiklaydi va lavozimlardan ozod kiladi;
  
• 
  Uzbekiston Respublikasi Bosh prokurori va uning urinbosarlarini tayinlaydi va ularni lavozimidan ozod kiladi;
  
• 
  Uzbekiston Respublikasi Bosh prokurori va uning urinbosarlarini tayinlaydi va ularni lavozimidan ozod kiladi, keyinchalik bu masalalarni Uzbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Senati tasdigiga kiritadi;
  
• 
  Uzbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Senatiga Konstitutsiyaviy sud raisi va sud’yalari, Uzbekiston Respublikasi Markaziy banki boshkaruvining raisi, Uzbekiston Respublikasi Tabiatni muxofaza kilish davlat kumitasining raisi lavozimlariga nomzodlarni takdim etadi;
  
• 
  viloyat, tumanlararo, tuman, shaxar, xarbiy, xujalik sudlarining sud’yalarini tayinlaydi va lavozimlaridan ozod etadi;
  
• 
  viloyatlar xokimlarini xamda Toshkent shaxar xokimini tayinlaydi va lavozimidan ozod etadi, keyinchalik bu masalalarni tegishli xalk deputatlari Kengashlarning tasdigiga kiritadi. Konstitutsiyani, konunlarni buzgan, yoki uz sha’ni kadr kiymatiga dog tushiradigan xatti xarakatlar sodir etgan tuman shaxar xokimlarini Prezident uz karori bilan lavozimidan ozod etishga xakli;
  
• 
  respublika davlat boshkaruv organlarining, shuningdek xokimlarning kabul kilgan xujjatlarni tuxtatadibekor kiladi;
  
• 
  Uzbekiston Respublikasining konunlarini imzolaydi va e’lon kiladi. Konunga uz e’tirozlarini ilova etib, uni takroran muxokama kilish va ovozga kuyish uchun Uzbekiston Respublikasi Oliy Majlisiga kaytarishga xakli;
  
• 
  Uzbekiston Respublikasiga xujum kilinganda yoki tajovuzdan bir birini mudofaa kilish yuzasidan tuzilgan shartnoma majburiyatlarini bajarish zaruriyati tugilganda urush xolati e’lon kiladi va kabul kilingan karorini uch kun ichida Uzbekiston Respublikasi Oliy Majlisi palatalarining tasdigiga kiritadi;
  
• 
  favkulotda vaziyatlar (real tashki xavf, ommaviy tartibsizliklar, yirik xalokat, tabiiy ofat, epidemiyalar) yuz bergan takdirda fukarolarning xavfsizligini ta’minlash kuzlab, Uzbekiston Respublikasining butun xududida yoki uning ayrim joylarida favkulotda xolat joriy etadi va kabul kilingan karorni uch kun ichida Uzbekiston Respublikasi Oliy Majlisining palatalari tasdigiga kiritadi. Favkulotda xolat joriy etish shartlari va tartibi konun bilan belgilanadi;
  
• 
  Uzbekiston Respublikasi Kurolli Kuchlarining Oliy Bosh kumondoni xisoblanadi. Kurolli Kuchlarning oliy kumondonlarini tayinlaydi va vazifasidan ozod kiladi, oliy xarbiy unvonlar beradi;
  
• 
  Uzbekiston Respublikasining ordenlari, medallari va yorligi bilan mukofatlaydi, Uzbekiston Respublikasining malakaviy va faxriy unvonlarini beradi;
  
• 
  Uzbekiston Respublikasining fukaroligiga vat siyosiy boshpana berishiga oid masalalarni xal etadi;
  
• 
  amnistiya tugrisidagi xujjatlarni kabul kilish xakidagi Uzbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Senatiga takdimnoma kiritadi va Uzbekiston Respublikasining sudlari tomonidan xukm kilingan shaxslarni xavf etadi;
  
• 
  Uzbekiston Respublikasi Milliy xavfsizlik xizmatini tuzadi. Milliy xavfsizlik xizmati raisini tayinlaydi va lavozimidan ozod etadi, keyinchalik shu masalalrga doir farmonlarni Uzbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Senati tasdigiga kiritadi;
  
• 
  ushbu Konstitutsiya va Uzbekiston Respublikasining konunlarida nazarda tutilgan boshka vakolatlarni amalga oshiradi.
  

Prezident uz vakolatlarini bajarishni davlat idoralariga yoki mansabdor shaxslarga topshirishga xakli emas.⁶
Uzbekiston Respublikasining Prezidenti Konstitutsiyaga va konunlarga asoslanib xamda ularni ijro etish yuzasidan Respublikaning butun xududida majburiy kuchga ega bulgan farmonlar, konunlar va farmoyishlar chikaradi.
Konunchilik palatasi yoki Senat tarkibida ularning normal faoliyatiga taxdid soluvchi xal kilib bulmaydigan ixtiloflar yuz berganda yoxud ular bir necha marta Uzbekiston Respublikaining Konstitutsiyasiga zid karorlar kabul kilgan takdirda, shuningdek Konunchilik palatasi bilan Senat urtasida Uzbekiston Respublikasi Oliy Majlisining normal faoliyatiga taxdid soluvchi xal kilib bulmaydigan ixtiloflar yuz berganda Uzbekiston Respublikasining Prezidentining Uzbekiston Respublikasi Konstitutsiyaviy sudi bilan bamaslaxat kabul kilgan karorlari asosida Uzbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Konunchilik palatasi, Senat tarkatib yuborilishi mumkin.
Uzbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Konunchilik palatasi, Senat tarkatib yuborilgan takdirda yangi saylov uch oy mobaynida utkaziladi.
Uzbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Konunchilik palatasi va Senat favkulotda xolat joriy etilgan davrda tarkatib yuborilishi mumkin emas.
Uzbekiston Respublikasining Prezidenti betobligi sababli uz vazifasini bajara olmasligi Uzbekiston Respublikasi Oliy Majlisining palatalari kushma kororiga kura tuzilgan davlat tibbiy komissiyasi xulosasi bilan tasdiklangan takdirda un kun muddat ichida palatalar kushma favkulotda yigilishida deputatlar, senatorlar orasidan uch oygacha bulgan muddatga Uzbekiston Respublikasi Prezidenti vazifasini vaktincha bajaruvchi saylanadi. Bu xolda uch oy ichida Uzbekiston Respublikasi Prezidentining umumxalk saylovi utkazilishi shart.
Vakolati tugashi munosabati bilan iste’foga chikkan Prezident umrbod Senat a’zosi lavozimini egallashi xakidagi koida Uzbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 97-moddasida kusatib kuyilgandir.