Davlat byudjeti” fanidan O’quv uslubiy majmua

22.5-rasm. Budjet -moliya nazorati turlari¹
Nazoratning bu shakli xo‘jalik operatsiyalarining budjet yilining boshlanishidan oldinoq qonunlar va me’yoriy xujjatlar talablari buzilishining oldini oladi. Masalan, moliya organlari har budjet yilining birinchi choragida barcha budjet tashkilotlarining xarajatlar smetalarining to‘g‘ri tuzilishi, tasdiqlanishi va o‘z vaqtida ro‘yxatdan o‘tkazilishi ustidan dastlabki nazoratni o‘tkazadilar. Umuman, amaldagi qonunchilikka asosan, budjet mablag‘larini ishlatish yuzasidan olib boriladigan operatsiyalar ustidan dastlabki va joriy nazorat bugungi kunda O‘zbekiston Respublikasi Moliya Vazirligi, uning joylardagi hududiy bo‘linmalari, Moliya vazirligi G‘aznachiligi (davlat budjetining g‘azna ijrosini amalga oshirish chog‘ida) organlariga yuklatilgan.
Joriy moliyaviy nazorat moliyaviy operatsiya­larni amalga oshirish chog‘ida, budjet ssudalari va subsidiyalarini ajra­tish paytida, ajratilayotgan moliyaviy mablag‘larning rejaviy ko‘rsatkich­larga muvofiqligini aniqlashda amalga oshiriladi. Nazoratning bu shakli moliyalashtiruvchi organlar tomonidan ajratilgan va sarflana­yotgan mablag‘larning o‘zlashtirib olinish, su’iste’mol qilish holatlari­ning oldini oladi, moliyaviy intizomga rioya qilishni, pullik hisob-kitoblarning o‘z vaqtida amalga oshirilishini ta’minlaydi. Bunda bux­gal­teriya hizmatlari faoliyati alohida ahamiyatga ega. Yaxshi yo‘lga qo‘yilgan joriy nazorat moliyaviy resurslarni iqtisod qilish imkonini beradi.
So‘nggi moliyaviy nazorat hisobot davri va moliyaviy yil tugagandan so‘ng amalga oshiriladi. So‘nggi nazorat hisobot yilida mablag‘larning ishlatilishi, rejaviy ko‘rsatkichlarning bajarilishi, daromad va harajatlar smetasining bajarilishi, budjet limitlari va normativlariga rioya qilinganligi, buxgalteriya hisobi hamda moliyaviy hisobotlarni va yakuniy moliyaviy natijalarni tahlil va taftish qilish asosida o‘tkaziladi. Ko‘p hollarda so‘nggi nazorat natijalari keyingi moliyaviy yil yoki davr uchun dastlabki nazoratga zamin yaratadi.
Xulosa qilib aytganda, bugungi kunda mamlakatda yaratilgan yalpi ichki mahsulotning qariyb uchdan bir qismini o‘zida jamlaydigan budjet tizimi budjetlari ijrosini nazorat qilish jarayonlari sifat va samaradorlik nuqtai nazaridan doimiy takomillashuvga muhtojdir. Bu jarayonlarning ham nazariy, ham tashkiliy-huquqiy asoslarini o‘rganishning zarurligi o‘z dolzarbligini hali-beri yo‘qotmaydi.

3.