Davlat boshqaruvi organlari

3. Vazirliklar, davlat qo`mitalari hamda boshqa davlat va xo`jalik boshqaruvi organlari

O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 93-moddasi 8-bandiga binoan, O`zbekiston Respublikasi Prezidenti – ijro etuvchi hokimiyat devonini tuzadi va unga rahbarlik qiladi; respublika oliy hokimiyat va boshqaruv organlarining bahamjihat ishlashini ta'minlaydi; vazirliklar, davlat qo`mitalari hamda davlat boshqaruvining boshqa organlarini tuzadi va tugatadi, shu masalalarga doir farmonlarni keyinchalik O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining palatalari tasdig`iga kiritadi.

Har bir davlatda, uning vazifalari va funksiyalarini amalga oshirilishini tashkil etilishiga qarab, vazirliklar va davlat qo`mitalarining turlari belgilanadi.
Vazirlik - ijro hokimiyati tizimining asosiy organlaridan biri hisoblanadi. Vazirliklar belgilangan sohada davlat siyosatini va boshqaruvini amalga oshirish, shuningdek, mazkur sohadagi ijro etuvchi organlarning faoliyatini muvofiqlashtirish maqsadida tashkil etiladi. Demak, vazirlikning ma'muriy-huquqiy maqomi ikki asosiy holat bilan belgilanadi:
birinchidan, vazirlik sohaviy organ sifatida faoliyat ko`rsatadi;
ikkinchidan, muvofiqlashtiruvchi davlat organi sifatida harakat qiladi.⁷
Shuni alohida ta'kidlab o`tish lozimki, ba'zi vazirliklar azaldan mavjud (masalan, ichki ishlar, mudofaa, ta'lim, madaniyat, moliya, adliya va boshqalar), boshqalari esa ma'lum bir holatlardan yoki davlat ehtiyojlaridan kelib chiqqan holda tashkil topadi (masalan, favqulodda vaziyatlar vazirligi).
Vazirliklar – O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasiga bo`ysinadi. Vazirliklarning ba'zi birlari esa, bevosita O`zbekiston Respublikasi Prezidentiga bo`ysindirilgan (masalan, ichki ishlar, mudofaa vazirligi).
Vazirlik o`z faoliyatida – O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasiga, O`zbekiston Respublikasi qonunlariga, Oliy Majlisning qarorlari va boshqa hujjatlariga, O`zbekiston Respublikasi Prezidentining farmonlari, qarorlari va farmoyishlariga, O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining qarorlari va farmoyishlariga, O`zbekiston Respublikasining xalqaro shartnomalariga, shuningdek, o`zining Nizomiga amal qiladi.
Nizom – O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan tasdiqlanadi hamda O`zbekiston Respublikasi Adliya vazirligida davlat ro`yxatiga olinadi.
Nizomda – ularning huquqiy maqomi, faoliyatining asosiy yo`nalishlari, vazifalari, funksiyalari, tashkiliy asoslari va boshqa umumiy masalalar belgilab beriladi.
Vazirlik o`z ishini davlat boshqaruvining boshqa organlari, Qoraqalpog`iston Respublikasi, viloyatlar va Toshkent shahar davlat hokimiyati organlari hamda jamoat tashkilotlari bilan o`zaro hamkorlikda amalga oshiradi.
Vazirlikning o`z vakolatlari doirasida qabul qilgan qarorlari – vazirliklar, idoralar, joylardagi hokimiyat va boshqaruv organlari, xo`jalik birlashmalari, korxonalar va muassasalar, shuningdek, fuqarolar tomonidan bajarilishi majburiy hisoblanadi.
Vazirlik yuridik shaxs hisoblanadi, mustaqil balansga, bank muassasalarida hisob raqamlariga va boshqa hisob raqamlariga, O`zbekiston Respublikasi Davlat gerbi tasviri tushirilgan va o`z nomi yozilgan muhrga, shuningdek, tegishli muhrlar va shtamplarga ega bo`ladi.
Vazirlikka O`zbekiston Respublikasi Prezidenti tomonidan lavozimga tayinlanadigan va lavozimdan ozod qilinadigan, keyinchalik O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi tomonidan tasdiqlanadigan Vazir boshchilik qiladi. Vazir Vazirlikka yuklangan vazifalarning bajarilishi uchun shaxsan javob beradi.
Vazir:
a) vazirlik, uning tasarrufidagi muassasalar, tashkilotlar va o`quv yurtlari faoliyatiga rahbarlik qiladi;
b) o`z vakolatlari doirasida tasarrufidagi barcha tashkilotlar va muassasalar tomonidan bajarilishi majburiy bo`lgan buyruqlar va farmoyishlar chiqaradi, ko`rsatmalar va topshiriqlar beradi;
c) vazirlik vakolatiga tegishli masalalar bo`yicha normativ hujjatlar loyihalarini ko`rib chiqish uchun belgilangan tartibda Vazirlar Mahkamasiga kiritadi;
d) vazir o`rinbosarlari o`rtasida vazifalarni taqsimlaydi va ular faoliyatini muvofiqlashtiradi;
e) vazir o`rinbosarlari, tarkibiy bo`linmalar rahbarlarining, shuningdek, tasarrufidagi tashkilotlar va muassasalar rahbarlarining ular zimmasiga yuklangan vazifalar bajarilishi uchun mas'uliyati darajasini belgilaydi;
j) Vazirlar Mahkamasi tomonidan belgilangan xodimlar soni va mehnatga haq to`lash fondi doirasida vazirlik markaziy apparatining shtat jadvalini, hududiy bo`linmalar to`g`risidagi nizomlarni, tasarrufidagi muassasalar, tashkilotlar va korxonalarning nizomlari va ustavlarini tasdiqlaydi;
i) vazirlik markaziy apparati xodimlarini va vazirlikka bevosita bo`ysinuvchi muassasalar, tashkilotlar va korxonalarning rahbarlarini, hududiy bo`linmalar rahbarlarini lavozimga tayinlaydi va lavozimdan ozod etadi;
k) vazirlik markaziy apparati xodimlarini moddiy rag`batlantirish shart-sharoitlarini belgilaydi;
l) alohida o`rnak ko`rsatgan xodimlarni belgilangan tartibda davlat faxriy unvonlari, yorliqlar va mukofotlar berishga taqim etadi;
m) qonun hujjatlarida belgilangan boshqa huquqlarga ega bo`ladi.
Vazirlikda - Vazir hay'at raisi, lavozimiga ko`ra vazir o`rinbosarlaridan, shuningdek, vazirlik va uning tizimining boshqa rahbar xodimlaridan iborat tarkibda hay'at tashkil etiladi.
Hay'at a'zolari, Vazir va uning o`rinbosarlaridan tashqari, Vazirlar Mahkamasi tomonidan tasdiqlanadi.
Hay'at tasarrufidagi tashkilotlar, muassasalar va korxonalarning faoliyatini takomillashtirish, kadrlarni tanlash va ularni joy-joyiga qo`yish, muhim hujjatlar loyihalarini tayyorlash, qabul qilingan qarorlar ijrosini tekshirishning muhim masalalarini ko`rib chiqadi, tasarrufidagi tashkilotlar va muassasalar rahbarlarining hisobotlarini eshitadi.
Hay'at qarorlari Vazirning buyruqlari bilan amalga oshiriladi.
Vazir bilan hay'at a'zolari o`rtasida kelishmovchiliklar paydo bo`lgan taqdirda Vazir kelib chiqqan kelishmovchiliklar to`g`risida Vazirlar Mahkamasiga axborot bergan holda mustaqil ravishda qaror qabul qiladi. Hay'at a'zolari ham o`z fikrini Vazirlar Mahkamasiga ma'lum qilishlari mumkin.
Vazirliklar zarur hollarda hamda o`z oldida turgan vazifalarni bajarilishini ta'minlash maqsadida qo`shma normativ-huquqiy aktlarni ham chiqarishlari mumkin.
Vazirlikda ilmiy-texnik muammolarni ko`rib chiqish va asoslantirilgan qarorlarni qabul qilish maqsadida ilmiy-texnik, maslahat kengashlari, ekspertizalar va turli xildagi komissiyalar tashkil qilinishi mumkin. Ular to`g`risidagi nizomlar vazir tomonidan tasdiqlanadi.
Vazirliklar - bosh boshqarma, boshqarma, departament, bo`lim va boshqa xildagi hududiy bo`linmalardan (tuzilmalardan) tashkil topgan bo`lishi mumkin.