Датчиклар

1.8. Ипнинг таранглигини ва қалинлигини аниқлаш.
Тўқимачилик ишлаб чиқариш жараёнларида шойи, хом - ашё ипларининг таранглигини назорат қилишда ва ростлашда технологик жиҳозларнинг оптимал иш режимини ипларнинг узилишини камайтириш орқали эришилади. Ип таранглигини камайиши уни ўрашни қийинлаштирса, кўпайиши эса ипларнинг тез узилишига ва ипларнинг чўзилувчанлигини камайишига олиб келади.
Йигириш жараёнида ипларнинг таранглиги ғалтакнинг кичик диаметридан каттасига қараб ўзгаради. Ипларнинг узилишини камайтириш учун уларнинг таранглиги катта жойида барабаннинг айланиш тезлигини камайтириш, таранглик кам жойда эса - кўпайтириш керак. Ҳаракатдаги ипнинг таранглигини аниқлаш учун механик динамометрик ўзгартгичли электрик асбоблар ишлатилади.
Амалда механик асбоблардан ўзининг юқори сезгирлиги ва катта аниқликка эгалиги билан фарқ қиладиган тензометрик ўзгартгичли электр асбоблар кенг қўлланилади. 2.13. расмда электрон тензометрнинг схемаси кўрсатилган. Тензометр икки Р6 ва Р7 тензорезистордан тензистор Т1 да йиғилган бир каскадли кучайтиргичдан кўприкли манбаа таъминловчи транзистор Т2 ли генератордан ва ўзиёзар асбоб микроамперметрдан тузилган.

1.75-расм. Ип таранглигини ўлчайдиган электрон тензометр схемаси

Тензометр кўприк схемаси ёки елкаларида Р6 ва Р7 тензорезисторлар деформацияланади ва натижада уларнинг қаршилиги ўзгаради. Транзистор Т2 да йиғилган ўзгарувчан токли кўприк схема тензорезисторлар қаршилигини электрик сигналга айлантиради. Электрик сигнал Т1 транзисторда кучайтирилиб, ажратувчи трансформатор Тр1 ва тўғриловчи кўприк орқали ўзиёзар асбоб - микроамперметр (МА) га узатади. Ушбу асбоб сифатида электрон оссиллографлар, ўзиёзарлар ва бошқа асбоблар қўлланилади. Асбоб ип таранглигини 5-25 г ўлчаш чегарасида ўлчайди.

Ипларнинг қалинлигини ўлчаш.

Пиллани йигириш жараёнида чегараланмаган узунликли, берилган ва текис қалинликка эга узлуксиз иплар олиш учун уларни бир бутун комплекс ўрамда йиғилади. Бу ерда асосий операциялардан бири ҳар хил усуллар билан аниқланадиган ипларнинг қалинлиги ҳисобланади. Пиллалар бир вақтда йигирилмайди ва ип ўрами ипнинг қалинлигига кўра тўла боради.

Иплар қалинлигини ўлчаш ва ростлаш бевосита ва билвосита аниқлаш усуллари мавжуд.
Иплар қалинлигини бевосита ўлчаш ва ростлаш усулида унинг ўлчанадиган қисми кўндаланг кесим юзасини ва ҳажмини ўзгариши орқали аниқланади. Бу усулнинг анча мураккаблиги сабабли билвосита усул кенг қўлланилади. Бу усулда ипларнинг қалинлиги, уларнинг электр қаршилигини ўзгариши тангенсиал ишқаланиш кучи ва таранглигини ўзгаришига боғлиқ ўлчанади. Г.С. Поздияков томонидан ипларнинг қалинлигини уларнинг электр қаршилигини ўзгариши орқали ўлчаш ва ростлаш усули таклиф қилинган. Пилла йигиришда ҳаракатланадиган шойи хом-ашё ипнинг сиртига юпқа қаршилиги ўлчанади. Умумий ҳолда шойи хом-ашёнинг қалинлиги қуйидаги формула билан аниқланади:
; (1.8.1)
Бу ерда:
Т - ипнинг қалинлиги;
Тк - пилла ипнинг ўртача қалинлиги;
n-тўпламдаги пиллалар сони
Ипнинг электрик қаршилиги қуйидаги формула билан ифодаланади:
(1.8.2)
бу ерда,
- ипнинг солиштирма қаршилиги, Ом.мм.м;
- шойи хом-ашёнинг солиштирма оғирлиги, мг м;
Л - ипнинг узлуксиз ўртача узунлиги, м
(1.8.2) формулада l - ўзгармас бўлганда ипнинг қалинлиги қаршилик Р билан боғлиқдир. Таклиф қилинган усулнинг принципиал схемаси 1.76- расмда кўрсатилган.



1.76- расм. Иплар қалинлигини ўлчаш схемаси

Ип 1 аввал электролит 2 билан намлангандан сўнг сезгир элемент электродлардан ўтказилади. Ипнинг қалинлиги электролит қатлам билан қопланган. Ипнинг электр қаршилигини ўзгартиради. Р нинг ўзгариши кўприк схема ёрдамида ўлчанади.