Dasturlash tillari va axborot-kommunikatsiya texnologiyalari 1-semestr

 
Abstraksiya tushunchasi 
Abstraksiya  –  bu  faqatgina  mana  shu  kontekstga  hos  bo‘lgan  hususiyatlarga  ega  bo‘lgan 
ayrim  ob’ektlar  haqidagi  tasavvur  yoki  fikrdir.  Abstraksiya  ob’ektlarni  ichidan  qarab  chiqmasdan 
ya’ni  ulardan  mavhumlangan  ob’ektlar  nusxalarini  guruxlarga  birlashtirish  imkoniyatini  beradi. 
Bunda  gurux  ichida  faqatgina  uni  bir  –  biridan  ajratib  turadigan  alohida  elementlar 
hususiyatlarigina o‘rganish kerak bo‘ladi. Bu gurux elementlarini ancha soddalashtiradi. Ob’ektlarni 
mukammal o‘rganish zaruriyati bo‘lganda ular haqidagi mavhum bo‘lgan tasavvurlarni ham qarab 
chiqish  zarur.  Abstraksiya  –  bu  dasturlashni  dasturlarni  murakkabligiga  qarshi  samarali  vositadir. 
Chunki u dasturchiga ob’ektlarni muhim xususiyatlariga diqqatni qaratishni majbur qiladi, muhim 
xususiyatlarini  inkor  qiladi.  Zamonaviy  dasturlash  tillarida  abstraksiyani  2  asosiy  turi  mavjud: 
jarayon abstraksiyasi va ma’lumotlar abstraksiyasi.   
Jarayon  abstraksiyasi  tushunchasi  –  dasturlash  tillari  ishlab  chiqarish  soxasidagi  ilk 
tushunchalardan  biridir.  Hatto  PlankalkUl  tili  ham  jarayon  abstraksiyasini  qo‘llab  quvvatlaydi. 
Barcha qism dasturlar jarayon abstraksiyasi hisoblanadi, chunki ular qism dastur o‘rnatgan uslubni 
aniqlaydi  (hech  bo‘lmaganda  chaqiruvchi  dasturda)  .  Masalan  agar  dasturda  ayrim  tiplar 
ma’lumotlarni son massivini tartibga solish kerak bo‘lsa, odatda tiplash vazifasini bajaruvchi qism 
dastur ishlatiladi. Dasturni tiplashni amalga oshiradigan nuqtasida quyidagi operator qo‘llaniladi: 
 
Sort int (list, list_len) 

---

Dasturlash tillari va axborot-kommunikatsiya texnologiyalari                                                              1-semestr
 
 
260 
 
Bu chaqirishni real tiplash jarayonining abstraksiyasi bo‘lib,, uning algoritmi aniqlanmagan. 
Chaqirish chaqirayotgan qism dastur amalga oshiradigan algoritmiga bog‘liq emas. Sort_int  qism 
dasturning yagona muxim xususiyatlari tartib solinadigan massivni nomi uning elementlarining tipi 
va  shu  faktki    Sort_int    qism  dastur  massivni  saralashga  olib  keladi.    Sort_int  aynan  qanday 
algoritmni bajarishi foydalanuvchi uchun muxim emas. 
Jarayon  abstraksiyasi  –  dasturlashdagi  asosiy  tushunchadir.  Qism  dastur  bajaradigan 
algoritmni  ko‘p  detallardan  abstraksiyalash  imkoniyatlari  katta  dasturlarni  yaratish  ,  o‘qish  va 
tushintirish  imkoniyatini  beradi.  Eslatamizki  hech  bo‘lmaganda  bir  necha  ming  kod  qatoriga  ega 
bo‘lgan  dastur  xozirgi  paytda  katta  dastur  hisoblanadi.  Barcha  qism  dastur  jumladan  (oldingi 
mavzuda ko‘rilgan) parallel qism dasturlar  hamda boshqa xolatlarni qayta ishlash jaryonlarini  o‘z 
ichiga  olganlar  jarayonlar  abstraksiyasi  hisoblanadi.  Ma’lumotlar  abstraksiya  evolyusiyasi 
jarayonlar  evolyusiyasi  birgalikda  olib  boriladi.  Chunki  har  qanday  abstraksiyaning  muxim  va 
ajralmas qismi jarayonlar abstraksiyasi operatsiyasi yordamida aniqlanadi.