Model va modellashtirish tushunchasi. Model (lot. “Modulus” – o‘lchov,me'yor) – biror ob'ekt yoki ob'ektlar tizimining obrazi yoki namunasidir. Masalan, yerning modeli–globus, osmon va undagi yulduzlar modeli–planetariy ekrani, pasportdagi suratni shu pasport egasining modeli deyish mumkin.Insoniyatni farovon hayot shart-sharoitlarini yaratish, tabiiy ofatlarni oldindan aniqlash muammolari qadimdan qiziqtirib kelgan. Shuning uchun ham insoniyat tashqi dunyoning turli hodisalarini o‘rganishi tabiiy holdir. Model turlari. Modelni tanlash vositalariga qarab umumiy uch guruhga
ajratish mumkin: abstrakt, fizik va biologik modellar.
Modellarning to‘laroq mazmuni bilan quyida tanishtirib o‘tiladi:
Abstrakt modellar qatoriga matematik, matematik-mantiqiy va shu kabi modellar kiradi. Fizik modellar qatoriga kichiklashtirilgan maketlar, turli asbob va qurilmalar, trenajyorlar va shu kabilar kiritiladi.
Fizik model. Tekshirilayotgan jarayonning tabiati va geometrik tuzilishi asl nusxadagidek, ammo undan miqdor (o‘lchami, tezligi, ko‘lami) jihatidan farq qiladigan modellar, masalan, samolyot, kema, avtomobil, poezd, GES va boshqalarning modellari fizik modelga misol bo‘la oladi.
Fizik-kimyoviy modellar biologik tuzilish, funksiya yoki jarayonlarni fizik yoki kimyoviy vositalar bilan qaytadan hosil qilishdir.
Matematik modellar. Tirik organizmlarning tuzilishi, o‘zaro aloqasi vazifasiga oid
qonuniyatlarning matematik va mantiqiy-matematik tavsifidan iborat bo‘lib, tajriba ma'lumotlariga ko‘ra yoki mantiqiy asosida tuziladi, so‘ngra tajriba yo‘li bilan tekshirib ko‘riladi. Biologik hodisalarning matematik modellarini kompyuterda o‘rganish tekshirilayotgan biologik jarayonning o‘zgarish xarakterini oldindan bilish imkonini beradi. Shuni ta'kidlash kerakki, bunday jarayonlarni tajriba yo‘li bilan tashkil qilish va o‘tkazish ba'zan juda qiyin kechadi. Biologik model turli tirik ob'ektlar va ularning qismlari-molekula, hujayra, organizm va shu kabilarga xos biologik tuzilish, funksiya va jarayonlarni modellashda qo‘llaniladi. Biologiyada, asosan biologik, fizik va matematik modellardan foydalaniladi.
Dasturiy ta'minot ishonchliligi,dasturni sinovdan o'tkazish,xatoliklar
|
Dasturiy ta'minot xavfsizligi, xavfsizlik va himoyalanganlik xususiyatlari
|
Vizual programmalash asosidagi zamonaviy tizimlar
Dasturiy tizim,vidjet,muharrir tushunchalari
|
Dasturiy ta’minotni testlash:testlash tushunchasi, testlash turlari
|
Ortib borish modeli. Talablarni shakllantirish
Incremental(ortib borish) ishlab chiqish dastlabki amaliy ko’rinishni ishlab chiqish g’oyasiga asoslangan. Foydalanuvchi izohlariga qarab tizimning keying versiyalari ishlab chiqiladi. Qayta foydalanishga mo’ljallangan dasturiy injiniring Ko’pgina dasturiy ta’minot loyihalarida bir nechta qayta foydalaniladigan dasturiy ta’minotlar mavjuv. Qayta foydalanishga mo’ljallangan jarayonlarda foydalanish mumkin bo’lgan uch xil turdagi dasturiy ta’minot komponentalari bor:
1. Veb servislar servis standartlariga ko’ra ishlab chiqilgan
2. .NET yoki J2EE kabi componenta freymvorklarga integratsiya
qilinadigan paketlangan obyektlar kolleksiyasi
3. Maxsus muhitlarda foydalanish uchun sozlangan autonom dasturiy
ta’minot tizimlari.
|
Ortib borish modeli:Talablarni tahlil qilish
|
Ortib borish modeli: loyihalash,kodlash,testlash
|
Ortib borish modeli: joriy qilish,ekspluatasiya qilish
|
Ishchi mahsulot tushunchasi.
|
Fayllar to'plami, hujjatlar, mahsulot tarkibiy qismlari, xizmatlar, jarayonlar, texnik shartlar
|
Loyihani boshqarish sohalari.
|
Loyihani rejalashtirish va monitoring qilish, loyiha o'zgarishlarini nazorat qilish.
|
Zamonaviy dasturlash muhitlari va ularning dasturlarni tahlilidagi o’rni.
|
Dasturlash muhitlari,dastur kodini tahlil qilish vositalari,xatolardan ogohlantirish imkoniyatlari
|
Dasturiy injiniring sohasida asosiy hujjatlar.
|
SWEBOK, Dasturiy injiniring axloq qoidalari va kasbiy amaliyoti
SWEBOK (Software Engineering Body of Knowledge) 2015 — dan ISO/IEC TR 19759 xalqaro standartidir, bu dasturiy muhandislik bo'yicha umumiy qabul qilingan bilim miqdorini tasvirlaydi. Hujjat bir nechta professional tashkilotlar va korxonalar hamkorligida tashkil etilgan va IEEE Computer Society (IEEE) tomonidan nashr etilgan. 2005 yilda Iso/IEC TR 19759:2005 standarti sifatida qabul qilindi. 2013 oxirida SWEBOK V3 ning yangi versiyasi tasdiqlandi va chop etildi, bu Iso/IEC TR 19759:2015 standartiga aylandi. Maqsad shundaki, o'zini muhandis sifatida tutgan har qanday shaxs ma'lum bir akkreditatsiyadan o'tgan darajadagi ma'lumotga ega ekanligi tasdiqlangan va ularning kasbiy amaliyoti odob-axloq qoidalari va tengdoshlar nazorati ostida bo'lishi kerak. Shuningdek, agar shaxs litsenziyaga ega bo'lmasa, Kanadada muhandis unvonidan foydalanish noqonuniy hisoblanadi.
|
Verifikasiya va attetasiya tushunchalari.
|
Dasturni tekshirish usullari,dasturlarni sinovdan o’tkazish
|
Dasturiy injiniring qaysi fanlar va yo’nalishlar bilan bog’liq.Informatika,sxemotexnika,biznes reinjiniring
|
Unifikasiyalashgan modellashtirish tili UML haqida. UML (Unified Modeling Language) - birlashgan modellashtirish tili
UML (Unified Modeling Language) - birlashgan modellashtirish tili dasturiy ta’minot tizimlarini modellashda 14 ta turli xil diagramma turlaridan foydalanadi. UML dasturiy ta’minot tizimlarini modelini yaratishda standart yondashuv deb qabul qilingan. UML - bu ob'ektga yo'naltirilgan dasturiy ta'minot dizaynida ishlatiladigan modellashtirish tili. UML dasturiy ta'minot tizimini tashkil etuvchi tarkibiy qismlarni aniqlash va vizualizatsiya qilish imkoniyatini beradi. UML diagrammalari asosan tizimning ko'rinishi va xulq-atvor ko'rinishini aks ettiradi. Tizimning strukturaviy ko'rinishi klass diagrammasi, kompozitsion tuzilish diagrammasi va boshqalar kabi diagrammalar yordamida taqdim etilgan. Tizimning dinamik ko'rinishi ketma-ketlik diagrammasi, faoliyat diagrammasi va boshqalar kabi diagrammalardan foydalangan holda taqdim etilgan. UML-ning 2.2versiyasi o'n to'rtta diagrammalarni o'z ichiga oladi, ular uchun yettita asosiy diagramma mavjud. tarkibiy ko'rinishni va xulq-atvor ko'rinishini ifodalovchi boshqa ettitani. Xatti-harakatlarning yettita diagrammasidan tizim bilan o'zaro munosabatlarni ifodalash uchun to'rtta diagramma ishlatilishi mumkin. UML modellashtirish uchun ishlatilishi mumkin bo'lgan vositalar mavjud, masalan, IBM Rational Rose. Ushbu til keng profilga ega va ochiq standart bo'lib, unda tizimning mavhum modelini yaratish uchun turli xil grafik belgilaridan foydalaniladi. UML dasturiy ta'minot tizimlarining barcha turlarini aniqlash, vizualizatsiya, hujjatlashtirish va dizaynni ta'minlash maqsadida yaratilgan. Ta'kidlash joizki, UML diagrammasining o'zi dasturlash tili emas, balki uning asosida alohida kod yaratish imkoniyatini ham beradi. UMLdan foydalanish barcha turdagi dasturlarni modellashtirish bilan tugamaydi.
|
Dastur modellari,modellashtirish tillari
|
Dasturiy ta’minotni testlash.
|
Dasturiy ta’minotni sinovdan o’tkazish usullari
|
Texnik topshiriq nima va uning bo’limlari.
|
Dasturiy vositalarni hujjatlashtirish va attestasiyalash.
|
Dastur uchun xujjatlar yaratish va yuritish.
|
Dasturiy ta’minotining hayotiy sikli.
Dasturni rejalashtirish, dastur tuzish,qo’llab quvatlash
|
Dasturiy ta’minotining arxitekturasi.
|
Dasturiy ta’minot,uning turlari,arxitektura tushunchasi
|
Dasturiy ta’minotining sifati va ishonchliligi. Funksionallik.
|
Modellashtirish va programmalashtirish.
|
Model tushunchasi,modellarni algoritmlash va dasturlash
|
Dasturlarni ishlab chiqishning menejmenti, joriy qilish, to’g’riligi, kuzatish (yuritish).
|
Dasturiy vositalarini yordamchi tizimlari.
|
Dasturda yordam olish imkoniyatlarini yaratish,dastur yordamchi tizimini yaratish
|
Dasturlashning ko’rinishlari.Strukturali va modulli dasturlash.
|
Qurilmali tizimlarni dasturlash texnologiyalari.
|
Qurilmalarga dasturlar tuzish, qurilmalarga dasturlar tuzish tillari va texnologiyalari
|
Amaliy dasturlarni yaratish texnologiyalari.
|
Amaliy dastur,uning turlari
|
Dasturlarni interfayslarini qurish prinsiplari.
|
Interfeys tushunchasi,grafik foydalanuvchi interfeysi
|
Tarmoq uchun dasturlash texnologiyalari.
|
Tarmoq dasturlari, turlari, texnologiyalari
|
Zamonaviy dasturlash tillari
|
Quyi,o’rta,yuqori darajali dasturlash tillari
|
Zamonaviy dasturlash texnologiyalari
|
Desktop, web ilovalar
|
Zamonaviy dasturlash texnologiyalari
Web, mobil ilovalari
|
Dasturiy injiniring jarayonlari.
|
Asosiy jarayonlar: rejalashtirish, dastur tuzish, xujjatlashtirish.
|
Dasturiy injiniring jarayonlari-Qo’shimcha jarayonlar:testlash, sinash, rivojlantirish
|
Dasturiy injiniring jarayonlari-Tashkiliy jarayonlar: texnik topshiriq, ishchi guruh, boshqa yo’nalishlar bilan bog’liq jarayonlar
|
Dasturiy ta'minotni ishlab chiqish jarayonida ishchi mahsulot?
|
Ishchi mahsulot va dasturiy ta'minot komponenti o'rtasidagi farq nima?
|
Dasturiy ta'minotni ishlab chiqish jarayonida ishchi mahsulotining asosiy xususiyatlari qanday?
|
Loyihani aniqlanishi.
|
Loyihani boshqarishning jihatlarini sanab o'ting.
|
Dasturiy ta'minotning o'zgaruvchanligiga nima sabab bo'ladi?
|
Dasturiy ta’minotga qo’yiladigan talablarning xususiyatlarini sanab o'ting.
|
Dasturiy ta’minotga qo’yilgan talablarni taqdim etish.
|
Hujjatlashtirish talablaridagi xatolarni sanab o'ting.
|
Dasturiy ta’minotga qo’yiladigan talablar bilan ishlashda bosqichlarni sanab o'ting.
|
Model taqdimoti jihatlari.
|
Abstraksiya nima?
|
Tizim modellarining turlarini sanab o'ting
|
Dasturiy ta'minotni ishlab chiqish tizimida tizim muhitining o'rni, chegaralarni belgilash.
|
Dataflow modellari nima?
|
Cheklangan holat mashinasi modellari nima uchun ishlatiladi?
|
Prototip nima?
|
Prototip nima uchun ishlatiladi?
|
Tizim talablarini ishlab chiqish jarayonida dasturiy ta'minot prototipi qayerda yordam beradi?
|
Prototiplashning qanday afzalliklari bor?
|
Evolyutsion va eksperimental prototiplash maqsadlari o'rtasida qanday farqlar bor?
|
Evolyutsion prototiplashning afzalliklari va kamchiliklari qanday?
|
Eksperimental prototiplashning afzalliklari va kamchiliklari qanday?
|
Tez prototiplashning qanday usullari mavjud?
|
To'rtinchi avlod tillarining qo'llanilishining o'ziga xos xususiyati nimada?
|
Arxitekturali loyihalash nima?
|
