Dastlabki yillar Maktab yillari Kurash 4 Patent ofisi

Quyosh va oyning tutilishi ilm – fan olamini o’zgartirib yubordi

Dahshatli urush avjiga chiqqan bir paytda Eynshteynni Germaniyaga qarshi urush olib borayotgan mamlakat olimlari bilan fikr almashishi deyarli imkonsiz edi. Shunga qaramay, butun dunyo olimlari uning umumiy nisbiylik nazariyasi to’g’risidagi maqolasini bir – birlari bilan ulashar va bir kun kelib muvaffaqiyatli tadqiqotlar ish berib, uning olamshumul g’oyalari yuzaga chiqishiga ishonishardi. Ulardan biri Britaniyalik astranavt olim Artur Edvington va uning do’sti Frank Daysonlar bo’lib, ular Eynshteynning yorug’likning sinishi to’g’risidagi g’oyasidan ilhomlanib, 1919 – yil, 29 – mayda sodir bo’lgan quyosh tutilishida tadqiqotlar olib boradi. Yangi oy yer va quyosh o’rtasidan kesib o’tishiga quyosh tutilishi deyiladi. Bu jarayonda quyoshning bir qismi ko’rinishi yoki umuman oy bilan to’silishi mumkin. Ular teleskop yordanida turli nuqtalardan rasmlar olishni rejalashtiradi, bu bilan Eynshteyn taxmin qilgan yorug’likning sinishini o’z ko’zlari bilan ko’rishdan umidvor edilar. Biroq, quyosh tutilishini Yevropa va Shimoliy Amerikada kuzatish deyarli imkonsiz edi. Ikkovlon mazkur jarayonni a’lo darajada kuzatish mumkin bo’lgan sayoramizning eng qulay nuqtasiga sayohat qilishadi.

Eddington va uning jamoasi Afrika qit’asinng Prinsipi orollariga, Dayson boshchiligidagi ikkinchi jamoa esa Braziliyaning Sobral degan joyiga jo’nab ketishadi. Tutilish kuni, Eddington Prinsispi orolida uyg’ondi, tashqarida yomg’ir yog’ardi. Osmon qop – qora bulutlar bilan qoplangan bo’lib, tutilishni kuzatish deyarli imkonsiz edi. Eddington soatlab yomg’ir tinishini kutdi. Nihoyat, bulutlar tarqab, osmo ochila boshladi. U darhol asbob – uskunalarini shaylab, imkon qadar ko’proq suratlar olishga harakat qildi. Ikkinchi guruh ham o’ziga yarasha mashaqqatlarga qaramasdan bir qancha sifatli suratlar olishga muvaffaq bo’ldi. Nihoyat suratlar tayyor bo’lib, Eddington har bitta detal ustida qunt bilan ishlay boshladi. Afsuski, olingan rasmlarning ko’pchiligi talabga javob bermasdi. Lekin faqat birgina surat bundan mustasno edi. U aynan shu bir surat ustida aniq hisob – kitoblar qila boshladi va Eynshteynning naqadar haq ekanligiga amin bo’ldi. Keyinchalik mazkur olim o’zining bu izlanishini hayotidagi eng unutilmas voqealardan biri bo’lganligini aytgan edi. Dayson boshchiligidagi ikkinchi jamoa ham Eynshteyn nazariyasini tan oldi. Ularning bu ilmiy izlanishlari butun dunyo olimlariga Eynshteyn g’oyalarining nechog’lik katta ahamiyatga ega ekanligini isbotlab berdi, endi ular Eynshteynga befarqlik bilan munosabatda bo’lolmasdi.

Eynshteyn mazkur ekpiditsiyadan xabar topdi. Biroq, ayni paytda uning Berlinda istiqomat qilayotganligi siyosiy nuqtai nazardan Germaniyaga qarshi urush olib borayotgan mamlakat olimlari bilan do’stona aloqalar qilishiga to’sqinlik qilardi.