Darsning ta’lim texnologiyasi

FSMU TEXNOLOGIYaSI
(F) – Fikringizni bayon eting;
(S) – Fikringiz bayoniga biron sabab ko’rsating;
(M) – Ko’rsatilgan sababni tushuntiruvchi (isbotlovchi) misol keltiring;
(U) – Fikringizni umumlashtiring.

1-gurux uchun topshiriq
Neft va uni qayta ishlash mahsulotlarini;
(F)	Fikringizni bayon eting;
(S)	Fikringiz bayoniga biron sabab ko’rsating;
(M)	Ko’rsatilgan sababni tushuntiruvchi (isbotlovchi) misol keltiring;
(U)	Fikringizni umumlashtiring.

2-gurux uchun topshiriq
Tabiiy gaz va uni qayta ishlash mahsulotlarini;
(F)	Fikringizni bayon eting;
(S)	Fikringiz bayoniga biron sabab ko’rsating;
(M)	Ko’rsatilgan sababni tushuntiruvchi (isbotlovchi) misol keltiring;
(U)	Fikringizni umumlashtiring.
3-gurux uchun topshiriq
Toshko`mir va uni qayta ishlash mahsulotlarini
(F)	Fikringizni bayon eting;
(S)	Fikringiz bayoniga biron sabab ko’rsating;
(M)	Ko’rsatilgan sababni tushuntiruvchi (isbotlovchi) misol keltiring;
(U)	Fikringizni umumlashtiring.

7-ilova

Uyga vazifa:Mavzuga oid referat yozish

Adabiyotlar: 1. G. P. Xomchenko. Kimyo. Oliy o`quv yurtlariga kiruvchilar uchun, Toshkent, «O`qituvchi», 2001. 2. G. E. Rudzitis, F. G. Feldman. Organik kimyo. 10–sinf darsligi, Toshkent, «O`qituvchi», 1992. 3. A. G. Muftaxov, H. T. Omonov, R. O. Mirzayev. Umumiy kimyo. Toshkent, «O`qituvchi», 2002. 4. M. M. Abdulxayeva, O`. M. Mardonov. Kimyo. Toshkent, «O`zbekiston», 2002. 5. A. A. Abdusamatov, R. Mirzayev, R. Ziyayev. Organik kimyo. Toshkent, «O`qituvchi», 2002.

Mavzu : Uglevodorodlarning tabiiy manbalari. Neft, tabiiy gaz va toshko’mir. O’zbekistonda neft va tabiiy gaz manbalari.


Reja.

1. Neft va uni qayta ishlash mahsulotlarini;

2. Tabiiy gaz va uni qayta ishlash mahsulotlarini;
3. Toshko`mir va uni qayta ishlash mahsulotlarini;
4. O’zbekistonda neft va tabiiy gaz manbalarini.

Neft, tabiiy gaz, toshko`mir, qishloq va o`rmon xo`jaligi mahsulotlari organik birikmalarning asosiy xomashyo manbalari hisoblanadi.

Mamlakatimizda D. I. Mendeleyev davriy jadvalidagi deyarli barcha elementlar mavjud. Hozirga qadar 2,7 mingdan ziyod turli foydali qazilma konlari va ma`dan konlari namoyon bo`lgan istiqbolli joylar mavjud.
Neft–to`q qo`ng`ir yoki deyarli qora rangli o`ziga xos hidli moysimon suyuqlik. U suvdan yengil, zichligi 0,73–0,97 g/cm³, suvda amalda erimaydi.
Tarkibi jihatidan neft–molekulyar og`irliklari turlicha bo`lgan gazsimon, suyuq va qattiq uglevodorodlarning murakkab aralashmasidan iboratdir. Odatda, bu uglevodorodlar parafin uglevodorodlar, sikloalkanlar, aromatik uglevodorodlardan uborat bo`lib, turli konlardagi neftlar tarkibida ularning nisbati turlicha bo`ladi. Neft tarkibida uglevodorodlardan tashqari kislorodli, oltingugurtli va azotli organik birikmalar ham bo`ladi.
Mamlakatimizning Andijon, Farg`ona, Namangan, Buxoro, Surxondaryo, Qashqadaryo va boshqa mintaqalarida 160 dan ortiq neft konlari mavjud. Respublikamizda Buxoro (Qorovulbozor) va Farg`ona neftni qayta ishlash zavodlari faoliyat yuritadi.
Neftning o`zi shunday holda odatda ishlatilmaydi. Neftdan texnikada qimmatli bo`lgan mahsulotlar olish uchun u qayta ishlanadi. Neftni ikki xil usul bilan qayta ishlanadi: birlamchi va ikkilamchi qayta ishlash usullari.
Neftni birlamchi qayta ishlash uni haydashdan iborat. Neft neftni qayta ishlash zavodlarida yo`ldosh gazlardan ajratib olingandan keyin haydaladi. Neft haydalganda tiniq mahsulotlar: benzin (T_qaynash 40 dan 150–200 ⁰C gacha), ligroin (T_qaynash 120–240 ⁰C), kerosin (T_qaynash 150–300 ⁰C), gazoyl–solyar moyi (T_qaynash 300 ⁰C dan yuqori), qoldiqda esa–qovushoq qora suyuqlik–mazut olinadi. Mazut yana qayta ishlanib undan urchuq moyi, silindr moyi, vazelin, parafin ajratib olinadi. Mazutning haydashdan keyin qolgan qoldig`i neft qoramoyi yoki gudron deyiladi.
Benzin aviatsiya va avtomobil yoqilg`isi sifatida ishlatiladi. U odatda molekulalarida o`rtacha 5 dan 9 tagacha uglerod atomi bor uglevodorodlardan tarkib topgan bo`ladi.
Ligroin dizel yo`qilg`isi sifatida, lak–bo`yoq sanoatida erituvchi sifatida ishlatiladi. Uning ko`p miqdori qayta ishlanib benzinga aylantiriladi.
Kerosin reaktiv dvigatellar va traktor dvigatellari uchun, shuningdek uy–ro`zg`orda yonilg`i sifatida ishlatiladi. U molekulasida o`rtacha 9 dan 16 tagacha uglerod atomlari bor uglevodorodlardan tarkib topadi.
Solyar moyi motor yo`qilg`isi sifatida, surkov moylari esa mexanizmlarni moylash uchun ishlatiladi.
Vazelindan tibbiyotda foydalaniladi. Parafin yuqori karbon kislotalar olish uchun ishlatiladi, gugurt va qalamlar ishlab chiqarishda, yog`ochga shimdirish, sham, gutalin tayyorlash uchun ishlatiladi.
Gudron uchuvchan bo`lmagan qora massa, qisman oksidlangandan keyin asfalt olish uchun ishlatiladi.
Mazut qayta ishlanib surkov moylari va benzin olinishidan tashqari, undan qozonlarga yoqiladigan suyuq yoqilg`i sifatida ham foydalaniladi.