Darslikdagi eng zarur ma’lumotlar

Darslikdagi eng zarur ma’lumotlar.
1. XVII asrda nemis olimi G.Shtal – flogiston nazariyasini yaratgan.
2. Spirt – 78⁰C, H₂SO₄ – 338⁰C qaynaydi. p=1,84 g/l
Eng qattiq modda olmos, eng yumshog’i esa talkdir. Moddaning qattiqligi MOOS shkalasi bo’yicha o’lchanadi. Ba’zi moddalarning qattiqligi:

Olmos 10 Apatit 5

Korund 9 Flyuarit 4

Topaz 8 Kalsit 3

Kvars 7 Gips 2

Ortoklaz 6 Talk 1

3. 1860-yil Karlsruyeda bo`lib o`tgan kimyogarlarning xalqaro kongresida atom va molekula tushunchasiga aniq izohlar qabul qilindi.
4. 1827-yil infliz olimi Broun mikroskopda suyuqlikdagi qattiq zarrachlarning harakatini kuzatganda uzliksiz harakat qilishini aniqlagan. Hozirda bu – Broun harakati nomi bilan ataladi. Diffuziya.
5. 1813-yilda shved kimyogari Berselius elementlarni lotincha nomini bosh harfi yoki bosh harifga keyingi harflardan birini qo`shib yozish bilan ifodalanadi.
6. Cl atomining diametri 1,8 A⁰(angstrem) yoki 0,18 nm
7. Fe absalyut massasi – 93,13·10^-27 kg. uran – 396,67·10^-27 kg
8. Yer yuzasining foydali qazilmalar olinadigan qismi massasining 90% miqdori asosan 5 ta element – O₂, Si, Al, Fe, Ca.
9. Sublimatlanadigan moddalar – CO₂ (quruq muz), yod, naftalin.
Moddalar toza (sof) modda va aralashmalarga bo’linadi.
Tarkibi va xossalari butun hajmi bo’yicha bir xil bo’lgan modda – sof, toza modda deyiladi. M: Suv bug’i, mis sim
Aralashma o’zgaruvchan tarkibga ega va fizik usullar bilan toza moddalar ajratib olinishi mumkin. M: Yodlangan osh tuzi, asal, sut, o’simlik moyi
10. Aralashmalarni toza moddalarga ajratish uchun – tindiriladi, filtrlash, haydash, ekstraksiya qilish, magnit bilan ta`sir etish, sublimatlash, xromotografiya qilish, zinali suyuqlantirish usullaridan foydalanadi.
11. 1 stakan suvda 1 choy qoshiq tuz eritilsa - 2 ⁰C da, 1 osh qoshiq tuz eritilsa – 4⁰C da muzlaydi.
12. Temir qoshiqda – 90% dan ortiq temir bor.
13. Alumin qoshiqda – 99% dan ortiq Al bor.
14. Kimyoda ishlatiladigan moddalarning tozaligini ko`rsatish uchun – texnik toza(t), sof toza(s), analiz uchun toza(a,u,t), kimyoviy toza(k,t), maxsus toza(m,t) kabi maxsus belgilashlar qo`llaniladi. (t) < (s) < (a,u,t) < (k,t) < (m,t) qatorda moddaning tozalik darajasi ortib boradi.
15. Uglerod – olmos, grafit, karbin, fulleren kabi allotropik shakillarga ega.
16. S – rombik va plastik, kristall va amorf kabi allotropik shakillarga ega.
17. P – qizil, oq, qora shakillar bor.
Ikki elementdan iborat (binar) birikmada bir element valentligining uning atomlari soniga ko’paytmasi ikkinchi element valentligining atomlari soni ko’paytmasiga teng.
Kimyoviy formula –– empiric , grafik, molekulyar, electron,
18. J.Prust – 1809-yili – tarkib doimiylik qonunini yaratgan.
19. J.Dalton 1803-yilda – karrali nisbatlar qonunini kashf qildi.
20. 1748-yil rus olimi M.V.Lomonosov – massa saqlanish qonunini kashf qildi.
21. 1 ekv hajm H – 11,2 l/mol; O – 5,6 l/mol
22. Avagadro qonuni – 1811 yilda Avagadro kashf qilgan.
23. “farg`ona azot” korxonasida mineral o`g`it NH₄NO₃ ishlab chiqariladi.
1. 1766-yilda – G.Kavendish “yonuvchi havo”ni kashf etdi.

2. 1783-yilda Parijda Jak sharl tomonidan H₂ to`ldirilgan shar uchirildi.

3. 1787-yilda Lavuaze Kavendish kashf etgan “yonuvchi havo” suv tarkibida kirishni aniqladi.

4. ₁H¹ – 1766 – G.Kavendish

5. ₁D² – 1932 – G.Yuri

6. ₁T³ – 1934 – M.Olifamta kashf etgan

7. H₂ amiyak sintezi gidrogenlash, yoqilg`i qaytaruvchi polimerlar chiqarishda suyuq moylarni qattiqqa aylantrishda ishlatiladi.

8. Koinotda eng ko`p tarqalgan element bu vodarod.

9. H₂ quyosh va boshqa yulduzlar massasining asosiy qismini tashkil etadi.

10. Kislota – nordon suv degan manoni anglatadi.

11. Chumoli kislota – asalari zahari, qichitqi o`t ignachalarida boladi.

12. HCl – tibbiyotda oshqozon ichak buzilsa kuchsiz eritmasi ishlatiladi

13. H₂SO₄ – Akumulyatorda ishlatiladi.

14. Binar brikma – vodorod bilan 2 ta element atomidan tashkil topgan moddalar.

15. Kipp aparati – vodorod olishda (Zn+Te+HCl) orqali ishlatiladi.

16. H₂ – og`ir metal ya`ni (Pt Pl Ni) novdani 14,5

17. H₂ – (gorongida qizdirilsa) sekin rek kirishadi

18. Suvni grafik tuzilishi 104,3⁰

19. Yerni 3/4 okean dengiz ko`l daryolarni tashkil etadi.

20. Dunyo okean hajmi 1,35·10⁶ km³

21. Yer 97,2% Dunyo okean hissasiga to`g`ri keladi.

22. Quyosh energiyasi ni suv bug`latishga sarflanadi.

23. Shelee – 12-kun davomida distillangan gaz suvni qaynatib kolba devori yemirilishini aniqladi.

24. 20⁰C 100 g suvda 200 g qand eriydi.

25. KOH NaOH Ca(OH)₂ – oq

NiOH – yashil

Te(OH)₃ – qong`ir

26.

Indikator nomi	Neytral eritma rang	Ishqor muxt
Laknus	Binafsha	Ko`k
Metil zarg`aldog`i	To`qsariq	Sariq
Fenol ftaleyn	Rangsiz	Pushti

27. Oxakli qorishma – CaO + SiO₂ + H₂O

28.

Indikator	Neytral rang	Kislota
Laknus	Binafsha	Qizil
Fenolftalein	Rangsiz	Rang
Metil zarg`aldog’i	To`q sariq	Qizil

29. H₂SO₄ ni xalq xo`jaligida ishlatilishi.

a) mineral og`it chiqarish b) neftni maxsulotini tozalash

c) xlor ishlab chiqish d) turli tuz va kislotalar dori darmon ishlab chiqish

e) portlovchi modda olinadi f) bo`yoq ishlab chiqish

g) selyuloza ishlab chiqish h) kislotali akumulyator tayyorlash

30. HCl – xalq xo`jaligida

a) metallarni xurshlash b) xloridlar ishlab chiqarish

c) tibbiyotda dori darmonlar f) bo`yoq ishlab chiqish

g) palsmassa ishlab chiqarishda

31. HNO₃ p= 1,5

32. HNO₃ Xalq xo`jaligida ishlatilishi.

a) azotli o`g`it ishlab chiqish b) organik azotli birikmalar ishlab chiqish

c) bo`yoqda ishlatladi d) portlovchi modda olishda

f) portlovchi modda g) nitroza usulida sulfat kislota ishlab chiqarishda.

33. K, Ca, Te, Na tibbiyotda xar xil tuzlari ishlatildi dori sifatida

34. Lyapis – AgNO₃
Kimyoviy reaksiya turlari.
1. a) Birikish A + B + … = C

Ajralish yoki parchalanish C = A + B + …

O’rin olish AB + C = AC + B

Almashinish AB + CD = AD + BC

b) Ekzotermik va endotermik

c) Oksidlanish qaytarilish

2. Ekvivalent toppish:

No	Modda	Formula	Misol	Ar – nisbiy atom massa Mr – nisbiy molekulyar massa V – valentlik n – atomlar soni n(OH) – OH guruhlar soni n(H) – vodorodlar soni
	Oddiy modda	E =	E ( Al ) = = 9
2	Oksid	E =	E ( FeO ) = = 36
3	Asos	E =	E ( Mg(OH)) = = 29
4	Kislota	E =	E ( HSO) = = 49
5	O’rta tuz	E =	E ( Mg(PO)) = = 43,667
6	Nordon tuz	E =	E ( NaHSO) = = 1
7	Asosli tuz	E =	E ( Ca(OH)NO ) = = 1

Kislorod.
24. O₂ ni 1774-yili 1-avgustda J.Pristli va undan bexabar 30-sentabrda. K.Sheele tomonidan kashf etilgan bo`lsa-da uni yangi modda sifatida Lavuazye batafsil izohlab bergan.

25. O₂ – 183⁰C 1,429

O₃ – 111,9⁰C 2,144

26. magnitli temirtosh – Fe₃O₄

27. 2H₂O₂2H₂O + O₂

28. 0⁰C 1 l suvda 49 ml, 20⁰C da 1 l suvda 31 ml O₂ eriydi.

29. 1500⁰C atrofida O₂ → O + O ajray boshlaydi.

30. -183⁰C da O₂ havorang suyuqlikka aylanadi. Suyuq O₂ magnitga tortilish xususiyatiga ega.

31. Ozon doimiy ravishda stratosferada (Yer yuzidan 23-25 km balandlikdagi havo qatlami) Quyoshning ultrabinafsha nurlari ta`sirida, ninabargli o`simliklarda smolasimon moddalarning oksidlanish natijasida x-l bo`ladi.

32. Ozon qatlami – 2-4,5 mm li qalinlikda.

33. Ozon – rezinani yemiradi, moylar va qog`ozni oqatriradi, bakteriyalarni o`ldiradi. Sanoatda – havo va ichimlik suvlarini dezinfeksiyalashda ishlatiladi.

34. Ozon zaharli. Uning miqdori 10^-5% dan ortmasligi lozim. Kumush kislorod bilan ta`sirlashmasa-da, ozon uni oksidga aylantiradi.

35. O₂ → Au, Ag, Pt lar bilan oksid xosil qilmaydi.

36. Yer biomassasidagi O₂ 20-30 yilda to`liq almashinib bo`ladi.

37. o`zb qattiq yonilg`i – ko`mir, asosan, Angren, sharg`un, Boysun konlaridan qazib olinadi. O`zb ko`mir zaxirasi 2 mlrd tonnadan ortadi.

38. Suyuq yonilg`i – neft Ustyurt, Buxoro – Xiva, Janubiy – G`arbiy Hisor, Surxandaryo, Farg`ona mintaqalarida ko`plab qazib olinadi.

39. Rus.da eng yirik tabiiy gaz konlari – Sho`rtang va Muborak gaz konlari.

40. Reaksiyaning borish shartlari: issiqlik berilishi, moddalarning bir-birig tegib turishi, eritma yoki kukun holda olish kerak.