Darslikdagi eng zarur ma’lumotlar

@KIMYO2 “VODIY ZIYO”

DARSLIKDAGI ENG ZARUR MA’LUMOTLAR.

1. XVII asrda nemis olimi G.Shtal – flogiston nazariyasini yaratgan.

2. Spirt – 78⁰C, H₂SO₄ – 338⁰C qaynaydi. p=1,84 g/l

Eng qattiq modda olmos, eng yumshog’i esa talkdir. Moddaning qattiqligi MOOS shkalasi bo’yicha o’lchanadi. Ba’zi moddalarning qattiqligi:

Olmos 10 Apatit 5
Korund 9 Flyuarit 4
Topaz 8 Kalsit 3
Kvars 7 Gips 2
Ortoklaz 6 Talk 1

3. 1860-yil Karlsruyeda bo`lib o`tgan kimyogarlarning xalqaro kongresida atom va molekula tushunchasiga aniq izohlar qabul qilindi.

4. 1827-yil infliz olimi Broun mikroskopda suyuqlikdagi qattiq zarrachlarning harakatini kuzatganda uzliksiz harakat qilishini aniqlagan. Hozirda bu – Broun harakati nomi bilan ataladi. Diffuziya.

5. 1813-yilda shved kimyogari Berselius elementlarni lotincha nomini bosh harfi yoki bosh harifga keyingi harflardan birini qo`shib yozish bilan ifodalanadi.

6. Cl atomining diametri 1,8 A⁰(angstrem) yoki 0,18 nm

7. Fe absalyut massasi – 93,13·10^-27 kg. uran – 396,67·10^-27 kg

8. Yer yuzasining foydali qazilmalar olinadigan qismi massasining 90% miqdori asosan 5 ta element – O₂, Si, Al, Fe, Ca.

9. Sublimatlanadigan moddalar – CO₂ (quruq muz), yod, naftalin.

Moddalar toza (sof) modda va aralashmalarga bo’linadi.

Tarkibi va xossalari butun hajmi bo’yicha bir xil bo’lgan modda – sof, toza modda deyiladi. M: Suv bug’i, mis sim

Aralashma o’zgaruvchan tarkibga ega va fizik usullar bilan toza moddalar ajratib olinishi mumkin. M: Yodlangan osh tuzi, asal, sut, o’simlik moyi

10. Aralashmalarni toza moddalarga ajratish uchun – tindiriladi, filtrlash, haydash, ekstraksiya qilish, magnit bilan ta`sir etish, sublimatlash, xromotografiya qilish, zinali suyuqlantirish usullaridan foydalanadi.

11. 1 stakan suvda 1 choy qoshiq tuz eritilsa - 2 ⁰C da, 1 osh qoshiq tuz eritilsa – 4⁰C da muzlaydi.

12. Temir qoshiqda – 90% dan ortiq temir bor.

13. Alumin qoshiqda – 99% dan ortiq Al bor.

14. Kimyoda ishlatiladigan moddalarning tozaligini ko`rsatish uchun – texnik toza(t), sof toza(s), analiz uchun toza(a,u,t), kimyoviy toza(k,t), maxsus toza(m,t) kabi maxsus belgilashlar qo`llaniladi. (t) < (s) < (a,u,t) < (k,t) < (m,t) qatorda moddaning tozalik darajasi ortib boradi.

15. Uglerod – olmos, grafit, karbin, fulleren kabi allotropik shakillarga ega.

16. S – rombik va plastik, kristall va amorf kabi allotropik shakillarga ega.

17. P – qizil, oq, qora shakillar bor.

Ikki elementdan iborat (binar) birikmada bir element valentligining uning atomlari soniga ko’paytmasi ikkinchi element valentligining atomlari soni ko’paytmasiga teng.

Kimyoviy formula –– empiric , grafik, molekulyar, electron,

18. J.Prust – 1809-yili – tarkib doimiylik qonunini yaratgan.

19. J.Dalton 1803-yilda – karrali nisbatlar qonunini kashf qildi.

20. 1748-yil rus olimi M.V.Lomonosov – massa saqlanish qonunini kashf qildi.

21. 1 ekv hajm H – 11,2 l/mol; O – 5,6 l/mol

22. Avagadro qonuni – 1811 yilda Avagadro kashf qilgan.

23. “farg`ona azot” korxonasida meneral o`g`it NH₄NO₃ ishlab chiqariladi.

1. 1766-yilda – G.Kavendish “yonuvchi havo”ni kashf etdi.

2. 1783-yilda Parijda Jak sharl tomonidan H₂ to`ldirilgan shar uchirildi.
3. 1787-yilda Lavuaze Kavendish kashf etgan “yonuvchi havo” suv tarkibida kirishni aniqladi.
4. ₁H¹ – 1766 – G.Kavendish
5. ₁D² – 1932 – G.Yuri
6. ₁T³ – 1934 – M.Olifamta kashf etgan
7. H₂ amiyak sintezi gidrogenlash, yoqilg`i qaytaruvchi polimerlar chiqarishda suyuq moylarni qattiqqa aylantrishda ishlatiladi.
8. Koinotda eng ko`p tarqalgan element bu vodarod.
9. H₂ quyosh va boshqa yulduzlar massasining asosiy qismini tashkil etadi.
10. Kislota – nordon suv degan manoni anglatadi.
11. Chumoli kislota – asalari zahari, qichitqi o`t ignachalarida boladi.
12. HCl – tibbiyotda oshqozon ichak buzilsa kuchsiz eritmasi ishlatiladi
13. H₂SO₄ – Akumulyatorda ishlatiladi.
14. Binar brikma – vodorod bilan 2 ta element atomidan tashkil topgan moddalar.
15. Kipp aparati – vodorod olishda (Zn+Te+HCl) orqali ishlatiladi.
16. H₂ – og`ir metal ya`ni (Pt Pl Ni) novdani 14,5
17. H₂ – (gorongida qizdirilsa) sekin rek kirishadi
18. Suvni grafik tuzilishi 104,3⁰
19. Yerni 3/4 okean dengiz ko`l daryolarni tashkil etadi.
20. Dunyo okean hajmi 1,35·10⁶ km³
21. Yer 97,2% Dunyo okean hissasiga to`g`ri keladi.
22. Quyosh energiyasi ni suv bug`latishga sarflanadi.
23. Shelee – 12-kun davomida distillangan gaz suvni qaynatib kolba devori yemirilishini aniqladi.
24. 20⁰C 100 g suvda 200 g qand eriydi.
25. KOH NaOH Ca(OH)₂ – oq
NiOH – yashil
Te(OH)₃ – qong`ir
26.

Indikator nomi	Neytral eritma rang	Ishqor muxt
Laknus	Binafsha	Ko`k
Metil zarg`aldog`i	To`qsariq	Sariq
Fenol ftaleyn	Rangsiz	Pushti

27. Oxakli qorishma – CaO + SiO₂ + H₂O
28.

Indikator	Neytral rang	Kislota
Laknus	Binafsha	Qizil
Fenolftalein	Rangsiz	Rang
Metil zarg`aldog’i	To`q sariq	Qizil

29. H₂SO₄ ni xalq xo`jaligida ishlatilishi.

a) mineral og`it chiqarish b) neftni maxsulotini tozalash
c) xlor ishlab chiqish d) turli tuz va kislotalar dori darmon ishlab chiqish
e) portlovchi modda olinadi f) bo`yoq ishlab chiqish
g) selyuloza ishlab chiqish h) kislotali akumulyator tayyorlash
30. HCl – xalq xo`jaligida
a) metallarni xurshlash b) xloridlar ishlab chiqarish
c) tibbiyotda dori darmonlar f) bo`yoq ishlab chiqish
g) palsmassa ishlab chiqarishda
31. HNO₃ p= 1,5
32. HNO₃ Xalq xo`jaligida ishlatilishi.
a) azotli o`g`it ishlab chiqish b) organik azotli birikmalar ishlab chiqish
c) bo`yoqda ishlatladi d) portlovchi modda olishda
f) portlovchi modda g) nitroza usulida sulfat kislota ishlab chiqarishda.
33. K, Ca, Te, Na tibbiyotda xar xil tuzlari ishlatildi dori sifatida
34. Lyapis – AgNO₃