Дарслик./Абулқосимов Ҳ. П., Абулқосимов М.Ҳ., Топилдиев С. Р. –Т

усуллари 

---

382 
Маъмурий ва меъёрий-ҳуқуқий тартибга солиш усуллари ҳам у ёки бу 
ташқи иқтисодий фаолиятни чегаралашга, ё рағбатлантиришга 
қаратилган. 
Бу битимларни тузиш ва амалга ошириш тартиби, техник 
стандартлар, маҳсулотлардан фойдаланиш хусусиятлари, ишчи кучи 
сифати, валюта операцияларини амалга ошириш муддати, даражаси ва 
бошқаларга қўйиладиган талаб ва меъёрлар билан боғлиқ турли хил 
маъмурий тадбирлардир. 
Маъмурий ҳарактердаги давлат томонидан тартибга солишнинг ўзига 
хос чоралари сифатида ташқи иқтисодий алоқа қатнашчиларини рўйхатга 
олиш, маҳсулотлар баённомаси ёки божхона баённомасини тақдим этиш 
ҳисобланади. 
Ташқи иқтисодий алоқа қатнашчиларини рўйхатга олиш — бу 
ташқи 
иқтисодий 
фаолият 
субъектларини 
ҳисобга 
олиш 
ва 
расмийлаштиришнинг маълум тартибидир. 
Рўйхатга олиш ўрнатилган шаклда тўлдирилган рўйхатга олиш 
варақасини тақдим этиш, рўйхатга олинганлик рақамини бериш, ташқи 
иқтисодий алоқа қатнашчиларини расмий равишда чоп этиладиган Давлат 
рўйхатлари тўпламига киритиш ва рўйхатга олинганлик ҳақидаги 
гувоҳномани беришни ўз ичига олади. Рўйхатга олинганлик ҳақидаги 
маълумот тезда тармоқ ташкилотлари ва давлат ҳамда маҳаллий ҳокимият 
ташкилотларига етказилиши лозим. 
Маҳсулот баённомаси – бу ташқи иқтисодий алоқа қатнашчисининг 
маҳсулотни давлат чегарасини кесиб ўтаётгани ҳақида ушбу мамлакатда 
ўрнатилган қоидаларга мувофиқ берган расмий аризасидир. У икки 
кўринишда, яъни божхона баённомаси бўйича ва товар-транспорт 
ҳужжатлари бўйича (етарли малака ва тажрибага эга бўлган ташқи 
иқтисодий бирлашмалар учун) амалга оширилади. Баъзи фуқаролар 
мамлакатга киришда ва чиқишда ташилаётган буюмлар, мулк, шу 
жумладан валюта ҳақида баённомани бир хил андозадаги варақаларга 
тўлдиришлари лозим. 
Капитални олиб келиш ва олиб чиқишни тартибга солиш ва валюта 
билан чегаралаш чора-тадбирлари ўзаро чамбарчас боғлиқ. Бу тадбирларга 
фойдани хорижга ўтказиш шарти, хорижий сармоядорлар учун қулай 
иқтисодиёт тармоқларини аниқлаш, миллий ходимларнинг корхонани 
бошқаришда қатнашиш шарти ва бошқалар киради. Ҳар бир мамлакат ички 
ва жаҳон бозорида вужудга келган вазиятни ҳисобга олиб, ташқи 
иқтисодий фаолиятга таъсир этишнинг у ёки бу воситасини умуммиллий 

---

383 
вазифаларни ҳал этишга йўналтирган ҳолда фаол қўллайди. Ушбу 
воситаларни қуйидагича таснифлаш мумкин(18.3.1-жадвал): 
18.3.1-жадвал