Darslik toshkent – 2018 AsatullaevX., Allaberganov Z., Iqtisodiy ta’limotlar tarixi. Darslik. T.:, 2018, bet

Iqtisodiy ta’limotlar tarixini o’rganishda davrlash tizimidan  foydalanish

Taniqli iqtisodchi olim J.K.Gelbreyt:«Amalda iqtisodiy g’oyalar o’z davri va vujudga kelish joyining maxsuli bo’lib, ular bilan chambarchas bog’-langandir; bu g’oyalarni ular tushuntirib berayotgan dunyodan mustaqil ravishda ajratib qarashm umkin emas; bu dunyo esa doimo o’zgarishda bo’ladi, agar bu g’oyalar o’z maqsadlariga to’la javob berishni ko’zlasalar, doimo shunga mos ravishda o’zgarib turishlari kerak», deb yozgan edi.
Kapitalistikbozor munosabatlari davrida xo’jalik va ijtimoiy hayotda baynalminallik (internatsionalizm) kuchayganligi tufayli, iqtisodiy fikrning rivojlanishi ham yagona jahon jarayoniga aylana boshladi.Oqibatda,klassik iqtisodiy maktab asoschilari V.Petti,A.Smit va D.Rikardoning qarashlari qisqa vaqt ichida butun jahonga ma’lum bo’ldi,vaholanki undan avvalgi ko’pgina nazariyalar ayrim mamlakatlarda ko’pchilikka ma’lum bo’lmasdan «O’lik mol» sifatida yotgan.
Bizning kamchiliklarimizdan biri bu munozarani yaxshi ko’rishimizdir. Biz murosadan ko’ra baxsni ko’proq yaxshi ko’ramiz. Yana bir kamchiligimiz bu “1000 gul ochilishiga imkon berish” yondashuvimizdir, ya’ni biz kichkina urug’dan qanday go’zallik paydo bo’lishini tasavvur ham qila olmaymiz. Bu xatoliklar ushbu kitobda hisobga olingan, shuning uchun u boshqa kitoblardan biroz farq qiladi. G’arb mamlakatlarida yuzaga kelgan «Ekonomiks» va boshqa tadqiqotlar barchaning diqqat e’tiborini jalb qilmoqda.
Qadimdan to hozirgi davrgacha minglab turli-tuman iqtisodiy g’oya, qarash, kontseptsiya, nazariya, ta’limotlar vujudga kelgan. Ularning barchasini to’la o’rganish maqsadida yangi-yangi tadqiqotlar olib borish, tahlil etish zarur. Shuning uchun ham hozirgi davrgacha jamlangan barcha iqtisodiy g’oyalarni ma’lum tizimga solish va shu asosida o’rganish maqbuldir. Ammo o’tgan davr hodisalari va g’oyalarini hozirgi zamon qarashlari «qolipi»ga zo’rma-zo’raki moslashtirish mumkin emas. Bu tarixni vulgar zamonaviylashtirishga , o’rganilayotgan davrning xususiyatlarini inkor etishga olib keladi.
Merkantilizm — jamiyatning boyligi puldan, oltindan iborat bo’lib, u savdoda, «asosan tashqi savdoda paydo bo’ladi va ko’payadi», deb tushuntiradi. Merkantelizm — italyancha «mercante» so’zidan olingan bo’lib, «savdogar» ma’nosini anglatadi. Bu oqimning namoyondalari Uil Stafford, Tomas Men, Antuan Monkreten, Jon Lou, Gaspar Skaruffi va boshqalar.