Darslik toshkent – 2018 AsatullaevX., Allaberganov Z., Iqtisodiy ta’limotlar tarixi. Darslik. T.:, 2018, bet

QIYOSIY USTUNLIK
Xalqaro savdoga doir qiyosiy ustunlik nazariyasi Rikardoni naqadar donishmand ekanligini namoyon etadi. Mazkur nazariya orqali u erkin savdoning shart-sharoitlarini yengillashtirdi, Adam Smitning xalqaro chegaralardan tovarlar o’tishidan olinadigan samara tahlilini kengaytirdi. Agar A mamlakati B mamlakatiga nisbatan arzonroq tovar ishlab chiqarsa, B mamlakati esa boshqa tovarni A mamlakatga qaraganda arzonroq ishlab chiqarsa, ikkala mamlakat ham hududiy ixtisoslashuv va savdo orqali samara olishi mumkin.
Xalqaro savdo terminologiyasida aytganda, agar bir mamlakat biron bir tovarni ishlab chiqarishda mutloq ustunlikga ega bo’lsa, boshqa mamlakat esa boshqa tovarni ishlab chiqarishda mutloq ustunlikga ega bo’lsa, ularning har biri tovar ixtisoslashuvi orqali boshqalarga qaraganda arzon narxda ishlab chiqarib samara olishlari mumkin. Iqtisodiy ta’limotlar tarixchilari qiyosiy ustunlik nazariyasini asoschisini aytishda bir to’xtamga kelganlari yo’q. Asosiy nomzodlar ichida Rikardo, Robert Torrens (1780- 1864) va Djeyms Mill (1773-1836)lar joy olganlar. Qanday bo’lmasin bu keyingi iqtisodiy ta’limotlariga ta’sir ko’rsatgan Rikardoni qarashlaridan biri edi.
MUTLOQ USTUNLIK
Rikardoning qiyosiy ustunlik nazariyasini davom ettirishdan avval, ikki mamlakat va ikki tovar asos qilib olingan xalqaro savdo modelini olamiz, bunda har bir mamlakatda tovarlardan bittasini ishlab chiqarishda mutloq ustunlik bo’ladi. 14.1- jadvaldagi ma’lumotlarga ko’ra, Angliya Portugaliyaga nisbatan mato ishlab chiqarishda mutloq ustunlikka ega. Ma’lumotlar bu ustunlikni mahsulot hajmi bo’yicha ifodalab berayapti, lekin bu ustunlikni qiymat jihatdan ham ko’rib chiqish mumkin. Shunday qilib, mehnat vaqti birligida o’lchangan mato ishlab chiqarish qiymati Portugaliyaga nisbatan Angliyada kam chiqayapti. Xalqaro savdoni amalga oshirish mumkinligini ko’rsatish uchun, eng avvalo bu ikki mamlakat ushbu savdodan foyda olishi muqarrarligini ko’rsatish zarur. Vino va matoni yalpi ishlab chiqarish ixtisoslashuv asosida ko’payadigan bo’lsa va bunda ikkala mamlakatga ham naf keltira oladigan vino va mato xalqaro narxlariga va savdo sharoitlariga erishiladigan bo’lsa, xalqaro savdo uchun asos vujudga keladi.