Oila tushunchasi

---

OILA TUSHUNCHASI 

Oila  deb  qon-qarindoshlik,  qarindoshchilik 

(nikoh  orqali)  yoki  birga  istiqomat  qilish  orqali 

bog'langan  odamlardan  iborat  ijtimoiy  guruhdir. 

Ko'p  jamiyatlarda  oila  bolalar  sotsializatsiyasi 

uchun 

asosiy 

institut 

vazifasini 

o'taydi. 

Antropologlar oilalarni matrilokal (ona va uning 

bolałari),  er-xotin  (bolalari  bo'lsa,  nuklear  oila 

deyiladi)  va  qon-qarindosh  (nuklear  oila  va 

qaynota-qaynona  birga  yashovchi)  tiplarga 

ajratishadi. 

Oila  —  nikoh  yoki  tug'ishganlikka  asoslangan 

kichik guruh. Uning a'zolari ro'zg'orining birligi, 

---

o'zaro yordami va ma'naviy mas'uliyati bilan bir-

biriga  bog'langan.  Oilaning  eng  muhim  ijtimoiy 

vazifalari  —  inson  zotini  davom  ettirishdan, 

bolalarni 

tarbiyalashdan, 

Oila 

a'zolarining 

turmush  sharoitini  va  bo'sh  vaqtini  samarali 

uyushtirishdan  iboratdir.  Oilaviy  munosabatlar 

nisbatan  mustaqil  hodisa  sanalsada,  jamiyatdagi 

mavjud 

ijtimoiy, 

iqtisodiy, 

mafkuraviy 

munosabatlar  bilan  belgilanadi  va  ular  ta'sirida 

o'zgarib boradi.

---

 

Oila jamiyat tarixida azaldan mavjud bo'lmagan. 

lbtidoiy  jamoa  tuzumining  birinchi  bosqichida, 

kishilar  to'da-to'da  bo

'

lib  yashayotgan  davrda 

jinslar  orasidagi  munosabatlar  muayyan  tartib-

qoidaga ega bo'lmay, to'dadagi barcha erkaklar va 

ayollar 

bir-birlariga 

umumiy 

er-xotin 

hisoblangan. Tarixiy taraqqiyot jarayonida jinsiy 

munosabatlar asta-sekin muayyan tartibga solina 

boshlandi.  Dastlab  ota-ona  bilan  farzandlar, 

so'ngra  aka-uka  va  opa-singillar  orasidagi  jinsiy 

munosabatlar  taqiqlanib  guruxli  oilalar  paydo 

bo'lgan.  Lekin,  bu  Oilalarda  hali  er-xotin  nikohi 

barqaror  alohida  xo

'

jalikka  ega  bo

'

lmagan.  Bu 

davrda  tabiiy  omil  o'z  vazifasini  tugalladi,  ya'ni 

jinsiy  munosabatlar  doirasidan  qon-qarindoshlar 

istisno qilindi, jinsiy munosabatlar faqat bir erkak 

va bir ayol munosabatiga aylandi. 

Ijtimoiy  ishlab  chiqarish  —  chorvachilik  va 

dehqonchilikning  rivojlanishi  bilan  erkaklar 

mehnatining  qadri  oshdi,  mahsulot  ishlab 

chiqarishda  ulushi  ortdi,  binobarin,  ularning 

ijtimoiy  mavqei  ham  tubdan  o'zgardi.  Mavjud 

qoida  tartiblar  —  farzandlarning  onagagina 

tegishli bo'lishi, ona mulkiga merosxo'r sanalishi 

erkaklarning  yangi  mavqeiga  zid  kelib  qoldi. 

Natijada ota xuquqiga asoslangan patriarxal Oila 

vujudga  keldi.  Shunday  qilib,  hozirgi  individual 

---

Oilaning o'tmishdoshi — monogam oila vujudga 

kelgan. 

Oila  xalqning  ,  jamiyatning  hayoti,  turmushiga 

oid  urf  odatlarni  o'zida  sinovdan  o'tkazadi. 

Yaxshilarini  o'z  bag'rida  asrab-avaylab  kelajak 

avlodlarga  yetkazadi.  Oila  o'z  farzandlarini 

tarbiyalab,  ularga  umuminsoniy  qadriyatlarni 

singdirish  bilan  ularga  boshlang'ich  ijtimoiy 

yo'nalish  beradi.  O'z  farzandlarini  katta  oqimga 

—  jamiyatga  qo'shish  bilan  esa  Oila  jamiyat 

yo'nalishi,  iqtisodiyoti, madaniyati va ma'rifatini 

ham  belgilashga  o'z  ta'sirini  ko'rsatadi.  Shuning 

uchun  ham  Sharqda  oila  qadim-qadimdan 

muqaddas qo'rg'on hisoblanib kelingan. Xususan, 

o'zbek  Oilalarining  serildizlilik,  xususiyatlari 

hozir 

ham 

saqlanib 

turibdi. 

O'zbeklarda 

Oilalarning  muayyan  turmush  tarzi  shakllanib 

hayotiy tajriba orttirib borishi, tejamli va sarishta 

ro'zg'or  tutishi,  farzandlarni  odobli,  ma'naviy 

yetuk  bo

‘

lib  kamol  topishida  keksalar,  Ota-

onaning  roli  katta.  O'zbek  Oilalari  o'zlarining 

mustahkamligi, 

saran-jom-sarishtaligi, 

bolajonligi,  qarindosh-qondoshlik  rishtalarini 

hurmat 

qilishi, 

mehr-oqibatli 

va 

boshqa 

qadriyatlari bilan ajralib turadi. 

---

 

Gender tengligi 

Gender  tengligi  va  jinsiy  tenglik,  aniqrog'i 

erkaklar va ayollar o'rtasidagi tenglik — bu oilada 

erkaklar  va  ayollar  o'rtasida  teng  huquqlarga 

erishishni nazarda tutadigan tushuncha va boshqa 

qonuniy  munosabatlar.  Ba'zi  tadqiqotchilarning 

flkriga  ko'ra,

 

gender  tengligi  —  bu  patriarxal 

tizimdan 

keyingi 

ijtimoiy-jinsiy 

munosabatlarning  keyingi  bosqichi 

Gender 

tengligi  tamoyili  insonning  shaxs  sifatida  paydo 

bo

' 

lishiga  to

'

sqinlik  qiladigan  barcha  ijtimoiy 

to'siqlarni  o

'

rganish  va  yo'q  qilish,  shuningdek, 

hayotning  barcha  sohalarida  erkaklar  va  ayollar 

shaxsiyatini  anglash  uchun  teng  ijtimoiy 

imkoniyatlarni yaratishdan iborat. 

   

 

---

 

Gender  sotsiologiyasi  1970-yillarda  Buyuk 

Britaniyada,  AQShda,  keyin  boshqa  G'arb 

mamlakatlarida  shakllana  boshladi.  1980 

yillarning oxiri - 1990 -yillarning boshlarida u 

Rossiyaning ilmiy amaliyotiga kirdi. 2 -to'lqin 

feminizm deb ataladigan ayollar harakatining 

rivojlanishi 

gender 

sotsiologiyasi 

rivojlanishining  ijtimoiy  sharti  bo'ldi.  Shu 

nuqtai 

nazardan 

qaraganda, 

gender 

sotsiologiyasi,  gender  tadqiqotining  boshqa 

yo'nalishlari  qatorida,  huquq  va  imkoniyatlar 

tengligi  uchun  ayollar  harakatining  kognitiv  

amaliyotidir. 

Shuning 

uchun 

gender 

sotsiologiyasini  tahlil  qilishning  dastlabki 

predmeti ayollar edi. 

 

 

 

Tematik 

jihatdan, 

Rossiyada 

gender 

sotsiologiyasi 

1990-yillarda 

boshlangan 

ijtimoiy-iqtisodiy 

munosabatlarning 

o'zgarishi 

sharoitida 

gender 

tizimining 

o'zgarishi bilan bog'liq aniq muammolar bilan 

belgilanadi. Bularga yangi iqtisodiy sharoitda 

turli  jinsdagi  guruhlarning  xatti-harakatlari, 

sovet davriga xos bo'lgan "mehnat onasi” deb 

nomlangan 

ijtimoiy 

shartnomaning 

o'zgarishi,  erkaklik  va  ayollikning  yangi 

ideallarini 

qurishda 

ommaviy 

axborot 

vositalarining o'rni kabi muammolar kiradi. , 

jinsiy  xatti  -harakatlar  stsenariylarining 

---

o'zgarishi  va  ijtimoiy  harakatlarning  gender 

jihatlari. 

---

Sotsiologiyada 

gender 

tushunchasi 

asosiy 

tushunchalardan  biridir.  Sotsiologiyada  jinsni 

o'rganishni  farqlash  uchun,  ya'ni  ijtimoiy 

munosabatlar  va  jarayonlar  kontekstida,  ilmiy 

muomalaga  kiritilgan  "jins"  (lotincha  gender 

"jins")  tushunchasini  ishlatish  odatiy  holdir. 

seksolog  Jon  Pul(1921  -  2006)  marginallashgan 

guruhlarning 

(transvestitlar, 

transseksuallar) 

zamonaviy  jamiyatdagi  ijtimoiy  rollarini  tadqiq 

qilish jarayonida. Jins - bu ijtimoiy jins. 

Strukturaviy sotsiologiya nuqtai nazaridan va an 

'analarga  to'la  mos  ravishda  Dyurkgeym, 

jinsning o'zi - bu ijtimoiy hodisa, shuning uchun 

"jins" atamasining ishlatilishi pleonazmdir, lekin 

uning  ishlatilishi  keng  muhokama  haqida  gap 

ketganda,  biz  gender  masalasiga  sotsiologik 

yondashuv haqida gapirayotganimizni ta'kidlash 

uchun mo'ljallangan. 

 

 

---