Darslik toshkent – 2018 AsatullaevX., Allaberganov Z., Iqtisodiy ta’limotlar tarixi. Darslik. T.:, 2018, bet

Institutsionalizm- tarafdorlari (T.Veblen, J.Gelbreyt) fikriga ko’ra xo’jalik yurituvchilar o’rtasidagi munosabatlar nafaqat iqtisodiy balki noiqtisodiy omillar ta’sirida vujudga keladi. Shu sababli iqtisodiyotga muassasaviy o’zgarishlar orqali ham ta’sir ko’rsatish mumkin.
Taniqli davlat arbobi Uinston Cherchill (1874-1965) «Qaerga borishimizni bilish uchun,qaerdan chiqqan ekanligimizni bilishimiz kerak», deb aytgan edi. Bu g’oya nihoyatda ahamiyatli bo’lib, bosib o’tilgan yo’lni to’g’ri baholash va kelajak istiqbolini ko’zlash haqida gap boradi.
Iqtisodchilarning tadqiqotlaridagi asosiy va bosh g’oya jamiyat, insoniyat, ayrim shaxslarning boyligi masalasidir. Maqsad bir, lekin unga eltadigan yo’llar nihoyatda hilma­-hil ekanligini ko’ramiz. Ilk kapitalistik munosabatlar vujudga kelgan davrgacha (XV asr) bo’lgan iqtisodiy g’oyalardagi umumiylik shuki, barcha donishmandlar va ularning yozgan asarlarida mehnat va er boylikning asosiy vazifasi ekanligi turli yo’llar bilan talqin etiladi, ularda ishlab chiqarish sohasi asosiy deb hisoblangan.
Yana bir muhim masala ustida to’xtab o’tish kerakki, avval yuzaga kelgan iqtisodiy g’oyalarga shu kun bilan baho beriladi va odatda ilgarigi g’oyadagi «xato» va «kamchiliklar»lar aniqlanib, yangi g’oyaning undan afzalligi «isbotlanadi».
Bunda dialektik mantiq bor albatta, lekin yuqorida ta’kidlanganidek avvalgi g’oyalar tufayli odatda yangi g’oyalar yuzaga keladi, shuning uchun bu g’oya «yaxshi», unisi «yomon» kabi baholash adolatdan bo’lmaydi. A.Smitning mashhur asarida o’zidan avvalgi davrda yuzaga kelgan antik dunyo, merkantilizm, fiziokratizm ta’limotlari tahlil etilgan, Evropaning iqtisodiy tarixi sinchiklab o’rganilgan va yangi g’oya vujudga kelgan.
Yana bir qiziqarli holat shuki,biz uchun iqtisodchi bo’lgan shaxslarning ko’pchiligi kasb-kori, mutaxassisligi bo’yicha bosh-qa soha sohiblari yoki davlat arboblari bo’lganlar.
Masalan, klassik maktab asoschisi V.Petti vrach-shifokor, P.Buagilber huquqshunos-sudya,fiziokrat F.Kene jar-roh, A.Smit faylasuf bo’lishgan. Bunday misollarni ko’plab kel-tirish mumkin ammo biz ularni asosan iqtisodchilar deb bilamiz. 

3.