Darslik toshkent – 2018 AsatullaevX., Allaberganov Z., Iqtisodiy ta’limotlar tarixi. Darslik. T.:, 2018, bet

Iqtisodiy ta’limotlar tarixi fanining predmeti va o’rganish uslublari.

“Iqtisodiy ta’limotlar tarixi” fani iqtisodiy fanlar tizimida alohida o’rin tutadi. U mustaqil fan sifatida iqtisodchi mutaxassislarni tayyorlashda, ularning iqtisodiy bilim, malakasini oshirishda katta rol o’ynaydi.
“Iqtisodiy ta’limotlar tarixi” fani barcha ijtimoiy fanlar, ayniqsa “Iqtisodiyot nazariyasi”, “Mikroiqtisodiyot”, “Makroiqtisodiyot”, “Siyosatshunoslik” fanlari bilan bevosita uzviylikda o’rganiladi.
“Iqtisodiy ta’limotlar tarixi” fani ayniqsa, “Iqtisodiyot nazariyasi” fani bilan bevosita bog’liq.
“Iqtisodiyot nazariyasi”da, asosan, eng muhim iqtisodiy kategoriyalarning so’nggi davr uchun tahlili beriladi. “Iqtisodiy ta’limotlar tarixi” fani kishilik jamiyati taraqqiyotining turli bosqichlarida ilgari surilgan iqtisodiy qarash, g’oya, nazariya va ta’limotlarni, ularning o’ziga xos xususiyatlarini hamda umumiy tomonlarini tarixiy nuqtai nazardan tadqiq etadi.
Iqtisodiy ta’limotlar tarixi fanini o’rganish orqali insonning ilmiy dunyoqarashi o’zgaradi, uning intellektual rivojlanishini rag’batlantiradi va eng qiziqarli mashg’ulotiga aylanadi. Iqtisodiy ta’limotlar tarixi asrlardan beri har bir davlatning iqtisodiy siyosatini asoslab kelgan, uning muvaffaqiyatli rivojlanishiga sabab bo’lgan.
“Iqtisodiy ta’limotlar tarixi” fanining o’rganish predmeti – iqtisodiy jarayonlarga bo’lgan iqtisodiy qarashlar evolyutsiyasi, iqtisodiy g’oya va nazariyalarning shakllanish, rivojlanish qonuniyatlari va ularning almashinuvining tarixiy jarayoni hisoblanadi.
Iqtisodiy ta’limotlarning vujudga kelishi va rivojlanishi tahlili yozuv ixtiro qilingan quldorlik davrdan boshlab ijtimoiy taraqqiyotning barcha tarixiy jarayonlarini hamda barcha tarixiy davrlarni o’z ichiga oladi.
Iqtisodiy ta’limotlar bilan jamiyat iqtisodiyoti bevosita bog’liq. Jamiyatning rivojlanishida uning ahamiyati beqiyosdir. Iqtisodiy ta’limotlar iqtisodiy jarayonlarni to’g’ri aks ettirish, ularga faol ta’sir ko’rsatish orqali ijtimoiy taraqqiyotning tezlashishiga ta’sir ko’rsatadi. Hammaga ma’lumki, ko’pchilik kontseptsiyalar (masalan, yangi klassik yoki keynschilik) davlatlarning iqtisodiy dasturlari asosi hisoblanib kelindi.
Iqtisodiy ta’limotlar tarixiy rivojlanish jarayoniga muvofiq tarzda o’rganiladi. Shu bilan birga bir narsani qayd qilib o’tish kerakki, iqtisodiy ta’limotlar tarixi zamonaviylikka yo’naltirilgan. Bu ko’rib chiqilayotgan muammolarning hozirgi kundagi dolzarbligi bilan ifodalanadi. O’tgan davr iqtisodiy ta’limotlari tahlili ehtiyojlarni to’la qondira olmaydi, qolaversa, bunday tahlillar faqat tarixiy jarayonlarni o’rganish uchun amalga oshirilmaydi. Albatta, bugungi kunning dolzarb muammolarini to’la hal etishda o’tgan davr iqtisodchilaridan tayyor javob topish qiyin, ammo o’tgan donishmandlarning fikr-mulohazalari hozirda va kelajak to’g’risida to’g’ri xulosa chiqarish va yangi g’oyalarni yaratish uchun imkon beradi. Zero, tarixiy tajriba shunisi bilan ham qimmatlidir. Tarixiy o’tmishni bilish hozirgi davr ibtidosini yaxshiroq tushunishga yordam beradi.
“Iqtisodiy ta’limotlar tarixi” fanini o’rgangach, iqtisodchi mutaxassislar, eng avvalo, jahon iqtisodiyoti va milliy iqtisodiyot rivojlanishining ob’ektiv qonunlarining mohiyatini ochib berish, muqobil xo’jalik qarorlarini asoslab berish va keyinchalik ularni amalga oshirishda ijobiy yondashish uchun zarur bo’lgan o’zlarining tadqiqot mahoratlarini oshiradilar.
Demak, iqtisodchi mutaxassislarni tayyorlashda zarur bo’lgan fanlarning biri sifatida iqtisodiy ta’limotlar tarixini o’rganish bir tomondan, ularda umuminsoniy va kasb madaniyatini shakllantirish maqsadida zarur bo’lsa, ikkinchi tomondan, turli davrlardagi nazariy maktab, oqim va iqtisodiy yo’nalish vakillarining nazariy meroslarini yaqin zamondagi tariximizga xos bo’lgan noto’g’ri talqin qilishdan holi bo’lishda ijtimoiy va siyosiy bilimlar bilan birga yana tarixiy iqtisodiy bilimlarni egallash uchun ham zarurdir.