Дарслик Бакалавриат йўналиши: 5140800-педагогика ва психология талабалари учун дарслик

ТАФАККУР
Тафаккур ҳақида тушунча
Тафаккур инсон ақлий фаолиятининг юксак шаклидир. Тафаккур орқали биз сезги аъзоларимиз билан бевосита акс еттириб бўлмайдиган нарса ва ҳодисаларни онгимизда акс еттирамиз. Умуман олганда ташқи муҳитдаги нарса ва ҳодисалар ўртасида кўз билан кўриб, қулоқ билан ешитиб бўлмайдиган ички муносабатлар ҳамда қонуниятлар мавжуд. Ана шу ички боғланиш ҳамда қонуниятларни биз тафаккур орқали билиб оламиз. Демак, тафаккур деб нарса ва ҳодисалар ўртасидаги енг муҳим боғланишлар ва муносабатларнинг онгимизда акс еттирилишига айтилади.

Айнан тафакур орқали биз моддий оламдаги нарса ва ҳодисаларнинг моҳиятини билиш имконига ега бўламиз. Шу боис дунёни билишда бевосита сезиш, идрок, тасаввур ва бавосита тафаккур муҳим рол ўйнайди.

Тафаккур тушунчасининг мазмун моҳияти психология дарсликларида олимлар томонидан турлича талқин қилинади. Жумладан, умумий психология дарсликларида тафаккурга берилган таърифлар турлича бўлиб унинг иккита ёки учта муҳим хусусияти таъкидлаб ўтилади, холос. Жумладан, П.И.Ивановнинг дарслигида "тафаккур инсоннинг шундай ақлий фаолиятидирки, бу фаолият воқеликни енг аниқ, тўлиқ, чуқур ва умумлаштириб акс еттиришга (билишга), инсонни тақин ҳам оқилона
амалий фаолият билан шуғулланишига имкон беради" деб таърифланади. Ушбу таърифда тафаккурнинг тўла, аниқ ва умумлаштирилган ҳолда акс еттириши таъкидлаб ўтилади, холос, лекин унинг характерли хусусиятлари бевосита сўз ёрдами билан ифодаланиши муаллифнинг диққат марказидан четда қолган.
М.В.Гамезо томонидан "тафаккур воқеликнинг умумлашган ҳолда ва сўз ҳамда ўтмиш тажриба воситаларида акс еттирилиши" еканлиги баён қилади. У тафаккурнинг умумлашган сўз воситасида ва воситали атроф- муҳит ҳодисаларини акс еттира олишни таъкидлайди.
А.В.Петровский таҳрири остидаги дарсликда тафаккурга қуйидагича таъриф келтирилади: "Тафаккур - ижтимоий сабабий, нутқ билан чамбарчас боғлиқ муҳим бир янгилик қидириш ва очишдан иборат психик жараёндир, бошқача қилиб айтганда, тафаккур воқеликни анализ ва синтез қилиш, уни бавосита ва умумлаштириб акс еттириш жараёнидир".