Дарё водийси ва унинг элементлари

2.Дарё ўзани ва унинг кўндаланг қирқими

• Баъзан кенг ва чуқурлиги унча катта бўлмаган текислик дарёлари учун R = hўрт деб қабул қилинади.
• Аслида эса ҳар доим hўрт > R, яъни ўртача чуқурлик гидравлик радиусдан катта бўлади.
• Дарё ўзани кўндаланг қирқимининг юқорида қайд этиб ўтилган барча гидравлик катталикларининг қийматлари дарёда сувнинг оз ёки кўплигига боғлиқ ҳолда ўзгариб туради.

3. Дарёлар сув юзасининг кўндаланг қирқими

• Дарёлар сув юзаси бўйича ўтказилган кўндаланг қир­қимни ифодалайдиган чизиқ ҳеч қачон аниқ горизонтал ҳо­латда бўлмайди, қирғоқлар кичик бўлса ҳам бир­биридан маълум баландликка фарқ қилади.
• Унинг сабабларини қу­йидаги омиллар таъсири билан тушунтириш мумкин.
• Маълумки, дарё ўзани ер сирти рельефи ва бошқа омиллар таъсирида эгри­бугри шаклда бўлади.

Дарёлар сув юзасининг кўндаланг қирқими

• Ўзан қанча эгри бўлса, унда ҳаракатланаётган сув массасига шунча катта миқдорда марказдан қочма куч таъсир қилади.
• Бу кучнинг қиймати қуйидаги ифода билан аниқланади

Дарёлар сув юзасининг кўндаланг қирқими

• ифодада Р1­марказдан қочма куч, m­сув массаси, V2­сувнинг бўйлама оқиш тезлиги, R­- эгрилик радиуси.
• Шу куч таъси­рида сув массалари қирғоқнинг қабариқ томонига ҳара­катланади.
• Бундан ташқари, ҳар бир заррачага оғирлик кучи (G) ҳам таъсир қилади ва унинг қиймати қуйидагига тенг:

бу ерда g­эркин тушиш тезланиши

Дарёлар сув юзасининг кўндаланг қирқими

• Марказдан қочма куч (P1) ва оғирлик кучи (G) нинг тенг таъсир этувчиси (P) оғирлик кучи (G) билан  бурчак ҳосил қилади.
• Сув юзаси эса барча заррачаларга таъсир этаётган кучларнинг тенг таъсир этувчиси (P) га перпендикуляр бўлган DE ҳолатни эгаллайди.
• Мана шу тенг таъсир этувчи куч туфайли ўнг қирғоқдаги кўтарилиш баландлиги (h)ни ВEC учбурчакдан аниқлаш мумкин:
• ифодадаги B-­дарёнинг кенглиги