Дарё системаси, гидрографик тўр

Дарё ҳавзаси

Дарё ҳавзасининг табиий­географик хусусиятлари

• Ер юзасидаги ҳар бир дарё ҳавзаси ўзига хос бўлган алоҳида хусусиятларга эга бўлади.
• Бу ўзига хослик маълум табиий-­географик омиллар билан аниқланади.
• Дарё ҳавзасининг географик ўрни. Дарё ҳавзаси жойлашган ҳудуднинг энг чекка жанубий ва шимолий нуқталари, энг чекка ғарбий ва шарқий нуқталари назарда тутилади.
• Шу маълумотларга эга бўлсак, дарё ҳавзасининг қайси материкда, қайси кенгликда, қайси мамлакат ҳудудида жойлашганлиги ҳақида дастлабки тасаввурга эга бўламиз.

Дарё ҳавзасининг табиий­географик хусусиятлари

• Дарё ҳавзасининг иқлим шароити. Бу хусусият, асосан, ҳавзанинг географик ўрнига боғлиқ бўлиб, узоқ йиллар учун хос бўлган қуйидаги омиллар билан аниқланади: ёғинларнинг миқдори, ёғиш жадаллиги, ёғин миқдорининг йил ичида тақсимланиши, қор қопламининг қалинлиги ва унинг сув­лилиги, ҳаво ҳарорати ва намлик даражаси, шамол ва унинг тезлиги, йўналиши.
• Дарё оқимининг ҳосил бўлиш жараёни, тўйиниш манбалари, ва, умуман унинг гидрологик режими дарё ҳавзасининг иқлим шароитига боғлиқдир.
• Дарё ҳавзасида ҳосил бўлган сув миқдори унга ёққан ёғин миқдори билан аниқланса, ҳавзада йўқотиладиган сув миқдори, яъни буғланиш ҳаво ҳарорати, намлик ва шамол билан аниқланади.
• Иккинчи томондан, ҳаво ҳароратининг кўтарилиши дарё ҳавзасидаги қор қоплами ва музликларнинг эришини, натижада дарёга янада кўпроқ сув қўшилишини таъминлайди.

Дарё ҳавзасининг табиий­географик хусусиятлари

• Дарё ҳавзасининг геологик тузилиши. Ҳавзага ёққан ёғинлардан ҳосил бўлган сувнинг ер бағрига шимилиш миқ­дори, ер ости сувларининг жойлашиш чуқурлиги, дарё оқи­зиқларининг манбаи ҳисобланган тоғ жинсларининг ювилиш жадаллиги ва ниҳоят, дарё ўзанининг ҳосил бўлиш жараёни дарё ҳавзасининг геологик тузилиши билан боғлиқдир.
• Дарё ҳавзасининг рельефи. Дарёда сувнинг оқиш тез­лиги ва шунга боғлиқ ҳолда унинг энергиясини аниқлашга имкон берадиган дарё ҳавзаси ва ўзанининг нишаблиги, ҳавзага ёғадиган ёғинларнинг баландлик бўйича тақсимланиши рельеф билан боғлиқдир.