Dan, Internet va korporativ tarmoqlarga joylash orqali tijorat maqsadida foyda

204 / PUL

---

205 / PUL
Oson topilgan pul nima oʻzi? Masalan, qoʻygan bitta im-
zong uchun bir necha yuz dollar pora olsang, mana shuni 
oson pul topish desa boʻladi. Har hafta 32 sahifalik, ikki 
tilda chiqadigan gazetani tahrir qilish — juda ogʻir meh-
nat. Mamlakatda haydovchilik madaniyatini oshirish-
ga, yoʻllardagi falokatlarni kamaytirishga urinish (buning 
uchun davlatdan faqat ushbu faoliyat turi bilan shugʻul-
lanishga ruxsat olibgina) va ter toʻkib, pul topish davlat 
bilan xususiy sheriklikdir. 
Lasslet oʻz maqolasida nima uchun hukumat aynan 
menga, aynan Allamjonovga «yashirincha imtiyozlar be-
rib, qoʻllayapti», degan savolni bir necha marta oʻrtaga 
tashlagan.
Nega aynan «Avtotest»? Chunki Allamjonovdan bosh- 
qa hech kim bunday loyiha taqdim qilmagan. Agar loyiha-
lar koʻproq boʻlsa, tender oʻtkazilib, orasidan eng yaxshisi 
tanlanardi, lekin tanlovga daʼvogarlarning oʻzi yoʻq. Chun-
ki hech kim hukumatga «butun respublika boʻylab inno-
vatsion avtomaktablar ochmoqchiman, bir necha million 
dollar pul tikaman» deb, chopqillab kelgani yoʻq, loyiha-
lar taklif qilmadi, dasturlar tayyorlab, biznes rejalar koʻta-
rib kelmadi. Kelajagi mavhum loyihaga tavakkal qilib pul 
tikishga hech kimning yuragi dov bermadi. 
Nimanidir taklif qilish uchun ozmi-koʻpmi moddiy 
mablagʻ va intellektual mulk sarflash kerak-da. Afsuski, 
bizda kamdan-kam odam bu tarzda biznes qiladi. Olib-

---

2009-
yil
BEM masalasi-ku, rosmana zamonaga yarasha boʻldi. 
2005-yil iyunda Prezidentning tadbirkorlik subyektla-
ri tomonidan taqdim etiladigan hisobot tizimini ta-
komillashtirish toʻgʻrisida qarori chiqdi. Tez-tez uch-
rab turadigan vaziyat — topshiriq berilgan-u, ijrosidan 
darak yoʻq. Sababi, qanday va kimning hisobidan mo-
liyalashtirilishi belgilanmagan. Odatda bunaqa payt-
da kaltak Soliq qoʻmitasi boshida sinardi. Shu tarzda, 
2008-yilda buxgalterlar Elektron hujjat aylanishi toʻgʻ-
risidagi qonunga asosan soliq hujjatlarini qogʻoz shakli-
da emas, elektron variantda topshirishlari koʻrsatilgan 
DSQ qarori chiqdi. 
Respublikada uch yuz mingdan ortiq tashkilot boʻ-
lib, hammasini avtomatlashgan hisob tizimiga oʻtka-
zish kerak edi, aks holda hisobot topshirolmay qoli- 
shardi. Ammo buni qanday qilib amalga oshirish ke-
rak, degan savolga u vaqtda javob yoʻq edi. 
Biz analitiklar, ekspert va dasturchilarni jalb qilib, 
milliy innovatsion dasturiy mahsulotni ishlab chiq-
sotarlik orqasidan pul topib, tinchgina uxlagan yaxshi. Bu 
yoʻnalishda mualliflariga rosmana katta pul olib keladigan 
gʻoyalar endi-endi paydo boʻlyapti. Lekin poydevorini qu-
rish uchun ancha vaqt va sabr-matonat kerak. Sanoqli tad-
birkorlargina uddalaydigan ish bu. Intellektual salohiya-
timizni oshirishga imkon berilsin, birinchilardan boʻlib, 
jon deb teng sharoitda tenderlarda kurashaman.
206 / PUL

---

dik. Loyihaning aqliy markazi Odil Turdiqulov39 va 
uning hamkorlari, direktori esa Nodira Vohidova40 edi. 
BEM ana shu insonlarning mehnati evaziga dunyoga
keldi.
Boshida ular buxgalterlik hisob-kitobiga oid das-
tur loyihasini Savdo-sanoat palatasi bilan hamkorlik-
da, Alisher Erkinovich Shayxov rahbarligi ostida ish-
lay boshlashgan.
Yigitlarning aytishicha, SSP ulardan qarz boʻlib qol-
gan. Shunda men ularni DSQ bilan ishlashga ogʻdirib 
oldim. Biz dasturni takomillashtirib, BEM deb atadik.
Takomillashtirilgan mahsulot konseptining muallifi 
sifatida oʻzimga tegishli haqimni oldim. BEM — bux-
galterlar uchun shunchaki navbatdagi dastur emas edi. 
Mamlakatda, taʼkidlab aytaman, milliy dasturiy mah-
sulot ishlab chiqarish yoʻlga qoʻyilgan burilish davri 
boʻldi. Respublikada ommaviy buxgalteriya hisob-ki-
tobini avtomatlashtirish va soliq hisobotini elektron 
shaklda topshirish jarayoni shundan boshlandi. 
207 / PUL
Men doim katta, rosmana katta pul ishlab topishni 
xohlardim. Lekin oldi-sotdi biznesiga hech qachon qiziq-
maganman. Qandaydir keng qamrovli, intellektual, mu-
rakkab loyihalar qilgim kelardi. Siyosiy yoki iqtisodiy 
vaziyatdan qatʼi nazar, butun umr daromad keltirib tu-
radigan loyiha boʻlishi kerak. Odatda bu ilmiy ishlanma-

---

208 / PUL
lar bilan bogʻliq boʻladi. Tamoyillar, mexanika, gʻoyalar… 
BEM juda koʻp oʻzgaruvchilar hisobga olingan funksiya-
lardan iborat loyiha boʻldi. Avtotest esa 274 soatlik ani-
matsion darslar, ikki mingga yaqin topshiriq va vaziyatlar, 
yuzdan ortiq test savollaridan iborat. Testlarda oʻntadan 
savol-javob va yigirmatadan variant bor. Bularning bar- 
chasi — programmist mehnati mahsuli. 
Ixtisoslashgan gazeta ham xuddi shunday. Skanvord va 
krossvordlar yoki shou-biznes yangiliklari bilan toʻldiril-
gan koʻngil ochar gazeta ham, shaxsiy oʻy-fikrlar bitilgan 
maqola va esselar ham emas bu. Unday tahririyatga oddiy 
jurnalistlarni jalb qilish befoyda. Faqat mutaxassislar, 
soliq sohasini ipidan ignasigacha biladigan, katta maosh 
oladigan maslahatchilar ishlay oladi. Bu buxgalteriya hi-
sobini yuritishni oʻrgatadigan darslikning oʻzi edi. Xudo 
saqlasin, birorta xato oʻtib ketsa, yoppasiga qonunbuzi-
lishlar, moliyaviy zararlar yuz berardi. 
Men janob Lassletni hurmat qilardim, uni vijdonli jur-
nalist deb bilar edim. Lekin menga bitta oʻy tinchlik ber-
masdi — oʻn yil oldingi ishlarni koʻtarish nima uchun 
kerak boʻldi ekan unga? Buning ustiga, Lasslet sanab oʻt-
gan kompaniyalar allaqachon yopilib ketgan boʻlsa! Me-
ning «biznes-imperiyam»ni oʻrganishga kirishganlar hech 
qanday mafiya boshligʻi emasligimni, men ham boshqalar-
dek tez-tez sinib turishimni, baʼzi loyihalarim oʻxshamay, 
yopilib ketishini darrov tushunishadi. Mening qoʻlimda 
real hokimiyat yoʻq. Oldin ham boʻlmagan. Bugungi sharo-

---

209 / PUL
itdan kelib chiqsak, bundan keyin ham boʻlmaydi, chunki 
dunyo oʻzgardi. Hozir hokimiyatning oʻzi, kursi yoki man-
sab emas, insonning shaʼni va obroʻ-eʼtibori ahamiyatliroq.
Allamjonovning ustidan bemalol magʻzava agʻdarsa 
boʻladi. Men har qanday jurnalist uchun lahm goʻshtman, 
men haqimdagi hamma maʼlumotlar internetda ochiq tu-
ribdi. Lasslet oʻzining maqolasida faoliyatimni toʻliq va 
ochiq-oshkora audit qilibdi, qonunchilik buzilgan holat-
larni topmabdi, quruq taxmin va gumonlardan nariga oʻt-
mabdi. Endi Lassletdan keyin kimdir nimadir yozsa ham, 
hammasi undan koʻchirgan boʻladi, yangilik topolmaydi. 
Shuning uchun qaysidir maʼnoda undan minnatdorman.
Eng qizigʻi, janob Lasslet Inson huquqlari boʻyicha oʻz-
bek-german forumi rahbari Umida Niyozova va «Ozodlik 
Radiosi»ga ishlaydigan aka-uka Bobojonovlar bilan bitta 
boʻlib olibdi. Negadir menga Umida Niyozova Sorosdan 
huquqni muhofaza qilish sohasida grantlar undirayotgan-
dek, aka-ukalar bilan Lasslet esa oʻsha grantlardan olgan 
pullarini oqlashayotgandek tuyulyapti. Ularga doim ni-
shon kerak, iloji boricha moʻljalga olish oson boʻlgan, om-
maviy nishon kerak. Chunki shov-shuv, trafik va gonorar 
shuning orqasidan keladi. 
«Ozodlik»ni-ku tushunsa boʻladi. Ochiq bayono-
timdan va AQSHning Global media boʻyicha agentli-
giga va YXHTga (Yevropada xavfsizlik va hamkorlik 
tashkiloti) bu radioning oʻzbek xizmati yoʻl qoʻygan qoi-

---

210 / PUL
dabuzarliklarni oltmish betlik ariza qilib yozib topshirga-
nimdan keyin ularning faoliyati toʻliq tekshiruvdan oʻtka- 
zildi. Endi mendan oʻch olishyapti.
Lekin Lassletga bundan nima foyda ekan, mana shu 
savol men uchun jumboqligicha qoldi. Internetda ochiq 
turgan maʼlumotlarni olib, buni goʻyoki korrupsiyaga qar-
shi surishtiruvdek qilib koʻrsatish faxrlanishga arziydigan 
ish emas. Korrupsiyaga qarshi kurash ham, kurashchilar 
ham bunaqa boʻlmaydi. 
«Allamjonov xalqaro korrupsion mojaro markazida». 
Tavba… Oʻzicha komissar Kattanini41 yoqib olganini.
Men haqimdagi «olamshumul» maqola uchun «Open 
Democracy»dan xafayam boʻlganim yoʻq. «Uzmetronom» 
bilan «Ozodlik» tufayli tanqidiy maqolalarga allaqachon 
immunitetim paydo boʻlgan edi. Shuning uchun El Tuz 
menga atab toʻqigan ashuladan hatto kayfiyatim koʻtaril-
di.
El Tuz, yaʼni Ozodlikka ishlaydigan aka-uka Bobojonov-
lar internetga Allamjonov qay yoʻllar bilan pul topayotga-
ni haqidagi, «Ay jan-alamjan» naqoratli rolikni tarqatib 
yuborishdi. Ularning maqsadi ustimdan kulish, haqorat 
qilib, kamsitish edi. 
Animatsiya va musiqaga ketgan mehnatga prodyuser 
sifatida tan berdim. Toʻgʻri, qoʻshiq umuman nishonga teg-

---

211 / PUL
magan, foydasiz bittagina kupletdan iborat, lekin naqora-
ti zoʻr chiqibdi. Biz ashulaning ohangi va animatsiyasini 
boricha qoldirib, matnini toʻldiradigan boʻldik. Soʻzlari-
ni oʻzim yozdim. Professional aranjirovka qildirdik. Mual-
liflar xohlagan gʻoyani chiqardik: Ketdik Allamjonovning 
oldiga, u bizga soqqa qilishni oʻrgatadi. Hammasi toʻgʻri. 
Chunki pul topish jinoyat emas. Boy boʻlish jinoyat emas. 
Jinoyat deb qotillik, oʻgʻrilik, talonchilik, poraxoʻrlik va 
soliqdan boʻyin tovlashga aytiladi. Men esa umrimda bun-
day ishlar qilmaganman, bunga hech qanday «Open De-
mocracy» isbot keltira olmaydi.
Atigi ikki kunda rolik bir yarim million marta koʻrilib-
di. El Tuzning ketmoni hali biror marta bunaqa uchma-
gan. Men uchun esa bunday omadli loyihalar odatiy hol. 
Shu ketishda ularning ijodi orqasidan yaxshigina pul ish-
layman, chunki Yutub millionlab odam tomosha qilgan 
video uchun katta pul toʻlaydi. Unga reklama integratsi-
yalarini ham qoʻshing. Mana shuni soqqa qilish deyiladi, 
ukalar! Imkoniyatni koʻra bilib, undan foydalana olish bu. 
Davlat xizmatchisi sifatida, hech qanday biznes bilan 
shugʻullanmay, faqat gonorar yoki patent koʻrinishida pul 
ishlashim mumkin edi. Men bu imkoniyatdan 2012-yil-
gacha foydalanib keldim. Karimov nutqining sharhidan 
iborat kitobim uchun 2006-yilning «bozor kursi» boʻyi-
cha hisoblasak, hamma soliqlarni ayirib tashlaganda, sal-
kam yuz ming dollar qalam haqi ishlaganman. Bu pulga 
mashina sotib olganman, keyin shahar markazida uy koʻ-

---