Dak ga yuborilsin Dekan dots. T. Jiemuratov 2014 y

1.2 Inflyatsiyaning iqtisodiy va ijtimoiy oqibatlari 
 
Har bir mamlakatda inflyatsiya mavjudligi undagi iqtisodiy holatnig 
yomonlashuviga sabab bo`ladi. Ushbu salbiy holatlar quyidagi yo`nalishlarda 
yuzaga chiqadi: 
1)
Ishlab chiqarish xajmi qisqaradi, chunki narx-navolarning doimiy tarzda 
tebranib turishi ishlab chiqarishni rivojlantirishga bo`lgan istiqbollarga ishonchni 
yo`qotishga olib keladi; 
2)
Ishlab chiqarish sohasidagi kapital savdo va vositachilik operatsiyalariga 
oqib o`tishi kuzatiladi. Chunki savdo va vositachilik sohalarida kapital aylanishi 
tez amalga oshadi va katta foyda keltiradi. Inflyatsiya yuqori bo`lgan davrda aholi 
o`rtasida puldan qochish holati kuzatiladi, ya`ni kishilar qo`llaridagi pullardan 
imkoniyat darajasida tezroq sarflashga harakat qiladilar. Ular pullarga turli tovarlar 
sotib oladilar. Buning natijasida savdo va vositachilik do`konida tovarlar tez 
sotiladi; 
3)
Narx-navoning keskin va notekis o`zgarishi natijasida chayqovchilik 
kengayadi. Inflyatsiya natijasida tovar tanqisligi (defitsit) yuzaga chiqadi. Ushbu 
taqchillik narx-navoning keskin ko`tarilishiga olib keladi; 
4)
Davlat moliya resurslari qadrsizlanadi. Davlat byudjeti daromadlari byudjet 
xarajatlari amalga oshirilguncha qadar davrda qadrsizlanadi. Byudjet daromadlari 
va xarajatlari o`rtasidagi mutanosiblikni saqlash qiyinlashadi va buning natijasida 
byudjet taqchilligi (defitsiti) yuzaga chiqadi; 
5)
Mamlakatda kredit operatsiyalari cheklanadi. Chunki inflyatsiya darajasi 
tufayli yuridik va jismoniy shaxslarga tijorat banklaridan beriladigan kreditlarning 

---

17 
foiz darajasinig yuqori darajada o`rnatiladi. Ushbu salbiy holat ishonchni 
pasaytiradi. 
Inflyatsiyaning eng asosiy ijtimoiy oqibati bo`lib daromadlar va boyliklarni 
qayta taqsimlanishi amalga oshishi hisoblanadi. Ushbu qayta taqsimlanishi
quyidagi omillar natijasida amalga oshadi: 
- mamlakat aholisining daromadlari indeksatsiya qilinmasligi; 
- tijorat banklari tomonidan yuridik va jismoniy shaxslarga beriladigan kreditlar 
baholar indekslarining o`zgarishini hisobga olinmagan holda berilishligi. 
Inflyatsiya shart-sharoitlarida mamlakatda ichki mahsulot va milliy daromad 
quyidagi yo`nalishlarda qayta taqsimlanadi: 
1)
Milliy iqtisodiyot tarmoqlari, ishlab chiqarish sohalari va mamlaat xududlari 
o`rtasida narx-navoning notekis o`sishi natijasid; 
2)
Mamlakat aholisi va davlat o`rtasida. Bunda davlat tomonidan muomaladagi 
ortiqcha pul massasidan qo`shimcha daromad sifatida foydalanadi. Xalqaro 
amaliyotda bu inflyatsion soliq deb nomlanadi; 
3)
Mamlakat aholisining sinflari va turli toifalari o`rtasida. Maxsulotlar va 
xizmatlarga bo`lgan narx-navoning notekis o`sib ketishi natijasida aholi o`rtasida 
ijtimoiy toifalarga bo`linishini (boylar, kambag`allar, qashshoqlar), mulkiy 
holatidagi farqni chuqurlashuviga, jamg`armalar va joriy iste`molning keskin 
o`zgarishi yuzaga chiqadi. Inflyatsiyaning ijtimoiy salbiy ta`siri eng avvalo qat`iy 
belgilangan daromadlari oluvchi shaxslar hisoblangan – nafaqaxo`rlar, nogironlar, 
ko`p farzandli oilalar va davlat xizmatchilari (o`qituvchilar, vrachlar, bog`cha 
xodimlari va boshqalar) uchun juda og`ir kechadi; 
4)
Debitorlar va kreditorlar o`rtasida. Ushbu holatda olingan qarzlarni pul 
qadrsizlanishi natijasida debitorlar daromad oladi va buning aksi, kreditorlar 
qo`shimcha zarar ko`radi. 
Biz yuqorida keltirgan inflyatsiyaning iqtisodiy va ijtimoiy salbiy oqibatlari 
qo`shimcha ravishda mamlakatning tashqi iqtisodiy aloqalarga ham faol ta`sir 
ko`rsatadi. Inflyatsiya darajasi yuqori mamlakatlar bilan qo`shimcha sug`urta va 

---

18 
turli kafolatlar asosida o`zaro munosablar olib boradilar. Xalqaro amaliyotda ushbu 
munosabatlar savdoning kamsitilishi yoki diskriminatsiya deb nomlangan.
Mamlakat iqtisodiyotiga ayniqsa jilovlanmagan (giperinflyatsiya) juda salbiy 
ta`sir etadi. Buning natijasida iqtisodiy va ijtimoiy qarama-qarshiliklar 
keskinlashadi, aholi o`rtasida xukumatga bo`lgan norozilik kuchayadi. Shuning 
uchun, xukumat qarama-qarshiliklarni ijobiy hal qilish, milliy pul tizimining 
barqarorlashtirish uchun oqilona ishlab chiqilgan inflyatsiyaga qarshi chora-
tadbirlarni amalga oshirishi lozim bo`ladi.