Д. Т. Абдукаримов

Вегетация даврининг давомийлиги
кумулятив таъсир қиладиган камида 
икки жуфт Еа 1 ва Еа 2 (early) аллелларидан иборат бир гуруҳ генларнинг бир 
томонидан ўзаро таъсири ва иккинчи томонидан ингибитор гени 1
еа 
таъминлайди. Ген 1
Еа 
нинг фаолиятсизлиги ҳолатида генотипида Еа 1 ва
Еа 2 доминант аллеларнинг мавжудлиги тезпишарликни таъминлайди. Бу
(Еа 1 – еа 2 ѐки еа 1 еа1, Еа – 2) генларининг бири билан доминант аллели 
генотиплар вегетация даврининг узайтирилишига олиб келади. Икки жуфт 
аллелларнинг рецессив ҳолати эса уларнинг давомийлигини янада ўсишига 
олиб келади. Генотипида 1
ае
генининг доминант аллелли вегетация даврини 
янада узайтиради. 
Рўвагининг шаклини наслдан наслга ўтиши ва ўзгарувчанлигини ўрганиш 
аҳамиятлидир, чунки бу белги тупроқ иқлим шароитларига мосланувчанликни 
кўрсатади. Олимларнинг фикрича тариқ экиладиган шимолий минтақаларда 
ѐруғликдан тўлиқроқ фойдаланишни ва сувни парланишини донини пишишини 
тезлаштиришни таъминлайдиган рўваги бўш – ғовак, сочилган, тарқоқ бўлган 
тариқ шакллари тарқалган. Жанубий қурғоқчилик худудларда эса тигиз хом 
сувни кам парлатадиган турлари мослашган. Сочилган ѐки тарқоқ рўвакли 
тариқ навларини тиғиз ѐки хом рўвакли навлар билан чатиштирилганда F
1
да 
сочилган ва тарқоқ хилларининг тўлиқ бўлмаган доминантлиги, яъни 
рўвагининг узунроқ бўлиши ва шохчалари тарқалиш бурчагининг катталиги 
кузатилади. F
2 
да рўвагининг шакли бўйича кучли ажралиш рўй беради. 
Ажралиш ҳарактерини таҳлил қилиниши тариқ рўвагининг шакли камида учта 

---

149 
тўлиқ бўлмаган доминант генлари билан назорат қилинади деб ҳисоблаш 
мумкин.
Ўсимлик бўйи Н1 ва Н 2 (height – балландлик) типидаги камида икки жуфт 
асосий генлари билан назорат қилинади. Генотипда бу генлар аддитив ва 
қисман, доминант таъсир қилувчи доминант аллелларнинг меъѐрининг ошиши 
билан ўсимлик бўйи тегишлича ошади.
Баланд бўйли (2 м дан зиѐд), кечпишар, ўта узун рўвакли тариқнинг 
шакллари топилган, улар баландлиги бўйича оддий навлар билан дурагайлашда 
баланд бўйлилик белгисини моноген равишда наслдан – наслга узатилади. 
Бундай шакллар хромасома қисмини H1 Br ва кечпишарлик 1
еа
геноми 
доминант генлари билан боғланилган мутант дубликациясини узатади. 
Тариқнинг аксарияти сон белгилари, асосан, генларнинг ўзаро таъсири аддитив 
ҳарактери билан ва F
1 
да оралиқ типда наслдан – наслга узатилиши полиген 
тизимлар билан назорат килинади.